بیرون زدگی دیسک یک وضعیت است که ممکن است در هر نقطه‌ای از ستون فقرات رخ دهد، اما اغلب در ناحیه پایینی کمر اتفاق می‌افتد. این وضعیت به عنوان برآمدگی، پاره شدن یا بیرون زدگی دیسک شناخته می‌شود و یکی از مهمترین عواملی است که می‌تواند منجر به کمردرد و سیاتیک (درد پا) شود.
تقریباً ۶۰ تا ۸۰ درصد افراد در طول زندگی‌شان با کمردرد مواجه می‌شوند و برخی از آن‌ها دچار کمردرد و درد پا ناشی از بیرون زدگی دیسک می‌شوند. اگرچه بیرون زدگی دیسک ممکن است باعث درد شدیدی شود، اما بیشتر افراد پس از چند هفته یا چند ماه درمان غیرجراحی بهبود قابل توجهی در وضعیت خود احساس می‌کنند.
آناتومی
ستون فقرات شما از ۲۴ استخوان که مهره نامیده می‌شوند و روی هم قرار گرفته‌اند، تشکیل شده است. این استخوان‌ها با اتصال به یکدیگر یک کانال محافظ برای نخاع ایجاد می‌کنند.
ناحیه پایینی کمر یا ناحیه لامبر از ۵ مهره تشکیل شده است. به این قسمت ستون فقرات، ناحیه لامبر گفته می‌شود.
سایر قسمت‌های ستون فقرات شما شامل موارد زیر است:
ریسمان نخاعی و اعصاب. این «کابل‌های الکتریکی» از کانال نخاعی شما عبور می‌کنند و باعث انتقال پیام‌های بین مغز و عضلات شما می‌شوند. ریشه‌های عصبی از طریق روزنه‌هایی در ستون مهره‌ها از نخاع خارج شده و انشعاب پیدا می‌کنند.
دیسک‌های بین مهره‌ای. در میان مهره‌های ستون فقرات شما، دیسک‌های بین مهره‌ای انعطاف پذیری وجود دارد. این دیسک‌ها صاف و مدور هستند و ضخامت آن‌ها در حدود نیم اینچ است.
دیسک‌های بین مهره‌ای در هنگام راه رفتن یا دویدن شما، به عنوان جاذب شوک و ضربه عمل می‌کنند. این دیسک‌ها از دو جزء تشکیل شده‌اند:
- آنولوس فیبروزوس: که حلقه خارجی سخت و انعطاف پذیر دیسک است.
- هسته پالپوزوس: که مرکز نرم و ژله‌ای دیسک است.
توضیح
دیسک بین مهره‌ای زمانی شروع به بیرون زدگی می‌کند که ماده نوکلئوس ژله مانند، بر اثر فرسایش یا آسیب ناگهانی، به حلقه خارجی دیسک فشار وارد کند. فشار وارد شده به حلقه خارجی دیسک می‌تواند باعث درد بخش پایینی کمر شود.
اگر فشار ادامه پیدا کند، ممکن است هسته ژله مانند از حلقه خارجی دیسک عبور کرده یا باعث ایجاد یک برجستگی روی حلقه شود. این امر باعث فشار به نخاع و ریشه‌های عصبی مجاور آن می‌شود. علاوه بر این، مواد دیسک، نوعی ماده محرک شیمیایی را آزاد می‌کنند که در التهاب عصب نقش دارد. هنگامی که یک ریشه عصبی تحریک می‌شود، ممکن است درد، بی‌حسی و ضعف را در یک یا هر دو پای خود تجربه کنید که این وضعیت «سیاتیک» نامیده می‌شود.
علت
بیرون زدگی دیسک کمر اغلب نتیجه ساییدگی و فرسایش طبیعی در ستون فقرات بر اثر افزایش سن است که به این فرایند دژنراسیون یا تحلیل رفتن دیسک گفته می‌شود. آب موجود در دیسک‌ها در کودکان و بزرگسالان زیاد است. با افزایش سن، موجودی آب درون دیسک‌ها کاهش پیدا می‌کند و انعطاف پذیری دیسک‌ها کمتر می‌شود. در این وضعیت دیسک‌ها شروع به باریک شدن و جمع شدن می‌کنند و فضای بین مهره‌ها کمتر می‌شود. این فرآیند پیری طبیعی، دیسک‌ها را مستعد ایجاد بیرون زدگی یا فتق دیسک می‌کند.
یک اتفاق آسیب‌زا مانند سقوط از ارتفاع نیز می‌تواند باعث فتق دیسک شود.
عوامل خطرناک
برخی عوامل وجود دارند که ممکن است خطر ابتلاء به بیرون زدگی دیسک را افزایش دهند. این خطرات عبارتند از:
جنسیت. مردان بین سنین ۲۰ تا ۵۰ سال، به احتمال زیاد مبتلا به فتق دیسک می‌شوند.
بلند کردن نامناسب اجسام. استفاده از عضلات کمر به جای پاها برای بلند کردن اجسام سنگین می‌تواند باعث بیرون زدگی دیسک شود. چرخیدن در هنگام بلند کردن اجسام نیز می‌تواند باعث آسیب پذیری کمر شما شود. بلند کردن اجسام با استفاده از پاها، و نه کمر، می‌تواند از ستون فقرات شما محافظت کند.
وزن. داشتن اضافه وزن باعث وارد شدن فشار بیشتر به دیسک‌های کمر می‌شود.
فعالیت‌های تکراری که باعث خستگی و کشش ستون فقرات می‌شوند. بسیاری از مشاغل از نظر فیزیکی، مستلزم کار زیاد هستند. بعضی از مشاغل، مستلزم بلند کردن، کشیدن، خم شدن یا چرخیدن مداوم ستون فقرات می‌باشند. در چنین مشاغلی استفاده از روش‌های ایمن و بی‌خطر برای بلند کردن اجسام و حرکت کردن، می‌تواند به محافظت از کمر شما کمک کند.
رانندگی مکرر. نشستن دراز مدت و به علاوه، لرزش حاصل از حرکت موتور اتومبیل می‌تواند به ستون فقرات و دیسک‌های بین مهره‌ای شما فشار وارد کند.
سبک زندگی کم تحرک. ورزش منظم در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها از جمله فتق دیسک اهمیت بسیاری دارد.
سیگار کشیدن. این باور وجود دارد که سیگار کشیدن می‌تواند باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به دیسک شده و فرآیند تحلیل دیسک را سریع‌تر کند.
علائم
در بیشتر موارد، کمر درد اولین نشانه بیرون زدگی دیسک کمر است. ممکن است این درد چندین روز طول بکشد و سپس بهبود پیدا کند. ممکن است سایر علائم شامل موارد زیر باشند:
- سیاتیک. این درد معمولاً تیز و به صورت شلیکی است و از باسن به سمت پشت یکی از پاها گسترش پیدا می‌کند. درد سیاتیک بر اثر وارد شدن فشار به عصب نخاعی ایجاد می‌شود.
- بی‌حسی یا احساس سوزن سوزن شدن در پا
- ضعف در یک یا هر دو پا
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده. این عارضه بسیار نادر است و ممکن است نشان‌دهنده مشکل جدی‌تری به نام سندروم کائودا اکوینا باشد. این سندروم بر اثر فشرده شدن ریشه‌های عصب نخاعی ایجاد می‌شود و به دریافت مراقبت‌های فوری پزشکی نیاز دارد.
معاینه پزشکی
سابقه پزشکی و معاینه جسمانی
پزشک پس از صحبت کردن درباره علائم و سابقه پزشکی، معاینه جسمانی را انجام می‌دهد. ممکن است این معاینه شامل آزمایش‌های زیر باشد:
- آزمایش مغز و اعصاب. آزمایش مغز و اعصاب به پزشک شما کمک می‌کند تا در طول آزمایش، وجود هرگونه ضعف عضلانی یا کاهش احساسات را بررسی کند. پزشک در طول معاینه، موارد زیر را بررسی می‌کند:
- بررسی قدرت عضلانی در قسمت پایینی پا با ارزیابی نحوه راه رفتن روی پاشنه و انگشتان پا. همچنین ممکن است قدرت عضلات در سایر قسمت‌های بدن شما نیز مورد آزمایش قرار گیرد.
- تشخیص از دست دادن احساسات با بررسی این که آیا شما لمس آهسته روی پاهای خود را احساس می‌کنید یا خیر.
- آزمایش واکنش‌های شما در نواحی زانو و مچ پا. معمولاً اگر یک فشردگی ریشه عصب در ستون فقرات شما وجود داشته باشد این علائم وجود ندارند.
- آزمایش بالا بردن پا (SLR). این آزمایش یک روش دقیق برای بررسی وجود بیرون زدگی دیسک در بیماران زیر ۳۵ سال است. در طول این آزمایش، شما به پشت دراز می‌کشید و پزشک با دقت پای آسیب دیده شما را بلند می‌کند. زانوی شما صاف باقی می‌ماند. اگر در این وضعیت در ناحیه پایین پاها و زیر زانوها احساس درد داشته باشید، یک نشانه قوی از وجود بیرون زدگی دیسک است.
آزمایش‌های تصویربرداری
اسکن رزونانس مغناطیسی (MRI). این آزمایش، تصاویر شفافی از بافت‌های نرم بدن از جمله دیسک‌های بین مهره‌ای فراهم می‌کند.
اگر شما قادر به تحمل آزمایش MRI نباشید، ممکن است به جای آن اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا یک سی تی میلوگرام برای شما تجویز شود.
درمان
در اکثریت بیماران، بیرون زدگی دیسک طی چند روز تا چند هفته به آرامی بهبود پیدا می‌کند. به طور معمول بیشتر بیماران در حدود سه تا چهار ماه، بدون علائم هستند. با این حال برخی از بیماران در دوره نقاهت خود نیز دچار درد می‌شوند.
درمان غیر جراحی
درمان اولیه برای فتق دیسک کمر، معمولا ماهیت غیر جراحی دارد. تمرکز درمان‌های غیر جراحی بر تسکین درد است.
ممکن است درمان غیر جراحی شامل موارد زیر باشد:
استراحت کردن. معمولاً یک تا دو روز استراحت کردن در رختخواب به تسکین درد کمر و پا کمک می‌کند. بیشتر از این مدت پاهای خود را استراحت ندهید. سعی کنید هنگام شروع مجدد فعالیت‌های خود، موارد زیر را انجام دهید:
- در طول روز استراحت کنید اما از نشستن درازمدت خودداری نمایید.
- تمام فعالیت‌های جسمانی خود را آهسته و کنترل شده انجام دهید؛ به خصوص برای خم شدن به جلو و بلند کردن اجسام.
- فعالیت‌های روزمره خود را به نحوی انجام دهید که از انجام حرکاتی که باعث درد بیشتر می‌شوند اجتناب کنید.
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDها). داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند به تسکین درد کمک کنند.
فیزیوتراپی. تمرینات خاصی وجود دارند که به تقویت عضلات بخش پایینی کمر و شکم کمک می‌کنند.
تزریق استروئید اپیدورال. ممکن است تزریق داروهایی مانند کورتیزون در فضای اطراف عصب، با کاهش التهاب باعث تسکین کوتاه مدت درد شود.
شواهد قدرتمندی وجود دارند که نشان می‌دهند در بسیاری از بیمارانی که انجام درمان‌های غیر جراحی به مدت شش هفته یا بیشتر به آن‌ها کمک نکرده است، تزریق اپیدورال می‌تواند باعث تسکین درد شود.
درمان جراحی
تنها درصد کمی از بیماران مبتلا به دیسک کمر به عمل جراحی احتیاج دارند. معمولاً جراحی ستون فقرات تنها در صورتی انجام می‌شود که یک دوره درمان غیر جراحی انجام شده باشد اما علائم دردناک تسکین نیافته باشند؛ یا صرفاً برای بیمارانی توصیه می‌شود که دچار علائم زیر هستند:
- ضعف عضلانی
- مشکل در راه رفتن
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده
میکرودیسککتومی. رایج‌ترین عمل جراحی مورد استفاده در درمان بیرون زدگی دیسک کمر، عمل میکرودیسککتومی است. این عمل جراحی از طریق ایجاد یک برش کوچک در سطح دیسک بیرون زده انجام می‌شود و اغلب شامل استفاده از میکروسکوپ است.
سپس بخش برآمده دیسک، همراه با هرگونه قطعه اضافه که باعث وارد شدن فشار به عصب نخاعی می‌شود برداشته می‌شود.
اگر بیشتر از یک سطح ستون فقرات دچار بیرون زدگی دیسک کمر شده باشد، ممکن است یک عمل جراحی بزرگتر احتیاج باشد.
توان یابی. ممکن است پزشک یا فیزیوتراپیست برای کمک به بازگردانی قدرت و انعطاف پذیری کمر و پاها، یک برنامه پیاده روی ساده (مانند ۳۰ دقیقه پیاده روی در طول روز) همراه با تمرینات خاصی را به شما توصیه کنند.
ممکن است به منظور کاهش خطر بیرون زدگی مکرر دیسک، خم شدن به سمت جلو، بلند کردن اجسام و چرخیدن در طول چند هفته اول پس از عمل جراحی برای شما ممنوع شود.
ملاحظات
در هر دو روش درمانی جراحی و غیر جراحی ۵ تا ۱۰ درصد احتمال برآمدگی مجدد دیسک وجود دارد.
یکی از خطرات درمان غیرجراحی این است که ممکن است مدت زیادی طول بکشد تا علائم شما برطرف شوند. ممکن است بیمارانی که برای مدت طولانی قبل از اقدام به عمل جراحی، درمان‌های غیر جراحی را انجام داده‌اند، نسبت به افرادی که زودتر اقدام به عمل جراحی می‌کنند، بهبودی و کاهش درد کمتری را تجربه کنند. پزشک قبل از عمل جراحی، درباره اینکه چه مدت قبل از انتخاب درمان جراحی، می‌توانید درمان‌های غیر جراحی را ادامه دهید با شما صحبت خواهد کرد.
خطرات جراحی. هر تکنیک جراحی، خطرات جزئی خود را دارد. این خطرات شامل خونریزی، عفونت و واکنش به بیهوشی می‌باشند.
عوارض خاص مربوط به عمل جراحی برامدگی دیسک عبارتند از:
- آسیب به عصب
- عفونت
- پارگی غلاف پوشاننده اعصاب (پارگی دورال)
- کبودی که باعث فشردگی عصب شود
- رخ دادن مجدد برامدگی دیسک
- نیاز به جراحی مجدد
نتایج
عمل جراحی میکرودیسککتومی به طور کلی بسیار خوب است. بیشتر بیماران، بهبود پا درد را بیشتر از بهبودی کمر درد مشاهده می‌کنند. اکثر بیماران پس از گذراندن دوره نقاهت پس از عمل جراحی، قادر به ادامه دادن فعالیت‌های عادی خود هستند. به طور معمول اولین نشانه بهبودی کاهش درد و پس از آن بهبود قدرت پاها و سپس احساسات است.
در سال‌های اخیر در زمینه درمان بیرون زدگی دیسک کمر، تحقیقات گسترده‌ای صورت گرفته است. پزشک شما می‌تواند درباره مزایا و معایب درمان جراحی و غیر جراحی با شما صحبت کند.
