درد در قسمت جلویی یا قدامی زانو به طور معمول به دلیل ناهنجاری مفصل استخوان کشکک ایجاد می‌شود و به عنوان “زانوی دونده” شناخته می‌شود. مفصل کشکک زانو، جایی است که در طول حرکت زانو، کشکک (سر زانو) در امتداد استخوان ران لغزش می‌کند. این مشکل عمدتاً در دویدن و همچنین برای بسیاری از ورزشکاران به صورت رایج رخ می‌دهد. در زبان پزشکی، این بیماری به عنوان سندرم درد پاتلوفمورال شناخته می‌شود.
اگرچه زانوی دونده دلایل متنوعی دارد، علامت شایع آن درد در جلوی زانو، در اطراف یا پشت مچ پا، به ویژه در طول فعالیت‌هایی مانند دویدن یا پرش، و یا در نشستن طولانی مدت است. این بیماری بیشتر در افرادی دیده می‌شود که به طور مکرر فشار وارد بر مفصل استخوان ران از طریق ورزش‌هایی که شامل دویدن می‌شود، می‌کنند.
آناتومی زانوی دونده
کشکک در قسمت جلوی مفصل زانو قرار دارد و به عضلات چهار سر ران (عضلات بزرگ ران) کمک می‌کند تا زانو را، شبیه عملکرد سیستم قرقره، صاف کند. با خم شدن و کشش زانو، کشکک در امتداد شیار انتهای استخوان ران، به نام شیار تروکلئار استخوان فمور، می‌لغزد. در سندرم درد پاتلوفمورال، درد ناشی از افزایش فشار بین کشکک و استخوان ران است.
عوامل زیادی می‌توانند بر نحوه حرکت کشکک و استخوان ران در ارتباط با یکدیگر تأثیر بگذارند.
علل و عوامل خطر ساز برای زانوی زانوی دونده
ممکن است زانوی دونده توسط چندین عامل ایجاد شود، از جمله یک یا ترکیبی از موارد زیر:
- خطاهای آموزشی. افزایش ناگهانی حجم یا شدت تمرین ممکن است فشار زیادی را روی مفصل استخوان کشکک زانو وارد کند. به همین ترتیب، زمان بهبودی ناکافی یا حجم کار زیاد نیز ممکن است همین کار را انجام دهد.
- استفاده بیش از حد و تمرین بیش از حد از طریق زانو. اگر مدت زمان کافی برای بهبودی فراهم نشود، استفاده طولانی مدت و تمرین می‌تواند باعث زانوی دونده شود به عنوان مثال، یک دونده بعد از اینکه مسافت یک هفته تمرین ویژه را پشت سر می‌گذارد، ممکن است دچار درد زانوی دونده شود.
- جراحت. آسیب به مچ پا، ران یا زانو می‌تواند ساختار زانو را تغییر دهد و در نهایت منجر به علائم زانوی دونده شود.
- ضعف موضعی. ضعف یا رشد نکردن عضلات ران می‌تواند باعث شود که مفصل کشکک با فعالیت بیشتر فشار روانی را تحمل کند. با گذشت زمان، این منجر به پیشروی عارضه زانوی دونده می‌شود.
- وزن بیش از حد بدن. اضافه وزن هم می‌تواند باعث ایجاد استرس ناخواسته در زانو شود. هنگام راه رفتن از سطح زمین، هر مرحله 1.5 برابر وزن بدن فرد به زانوها فشار می‌آورد.
- انعطاف پذیری. به خصوص عضلات چهار سر ران (بالای ران)، گاستروکنمیوس (ماهیچه ساق پا)، باند ایلیوتیبیا (خارج ران) یا همسترینگ ممکن است پیش زمینه‌ای برای زانوی دونده ایجاد کند.
- جنسیت. زنان در معرض خطر زانوی دونده قرار دارند، زیرا زنان باسن پهن‌تری دارند و تراز زانوی آنها با مردان متفاوت است. همچنین برخی از فاکتورهای سبک زندگی می‌توانند بروز زانوی دونده را در فرد افزایش دهند. به عنوان مثال، کسی که زیاد چمباتمه می‌زند، احتمال دارد دچار زانوی دونده شوند.
علائم زانوی دونده
ممکن است چندین علت زمینه‌ای برای زانوی دونده وجود داشته باشد، و به دلیل این تنوع علائم آنها متفاوت باشند. برخی از علائم نسبتاً شایع هستند. علائم دیگر در نتیجه یک بیماری زمینه‌ای زانو هستند. علائم اولیه زانوی دونده می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• درد در جلوی زانو. ناهماهنگی در تراز استخوان ران و کشکک ممکن است باعث ایجاد درد در قسمت جلوی زانو یا کناره‌های مچ پا شود. فرد ممکن است هنگام استراحت احساس درد کند و یا در هنگام استفاده از زانو احساس درد و یا درد شدید داشته باشد.
• کرپیتوس زانو. برخی از حرکات ممکن است باعث ایجاد احساس قرچ قرچ یا خرچ خرچ در زانو شود، که به عنوان کرپیتوس زانو شناخته می‌شود. این علامت معمولاً پس از دوره‌هایی از استراحت طولانی مدت، مانند هنگام برخواستن از رختخواب صبح رخ می‌دهد. کرپیتوس ممکن است در طول استفاده از زانو کاهش یابد یا از بین برود.
• درد هنگام حرکت بدتر می‌شود. افرادی که زانوی دونده دارند معمولاً هنگام حرکت به سمت بالا یا پایین دچار درد، اصطکاک بیش از حد یا سر و صدای زانو می‌شوند، مانند چمباتمه زدن ناگهانی از حالت ایستاده یا بالا رفتن از شیب یا پله ها زانوی دونده معمولاً به صورت درد ظاهر می‌شود و با قطع فعالیت کاهش می‌یابد.
• تورم زانو. اگرچه مختص زانوی دونده نیست، اما تورم جلوی زانو التهاب را نشان می‌دهد. این تورم ممکن است منجر به محدودیت تحرک و همچنین افزایش درد در بسیاری از موارد شود. تورم زانو به عنوان “آب آوردن زانو” نیز شناخته می‌شود.
• سفتی زانو بعد از استراحت. افراد دارای زانوی دونده ممکن است دریابند که مدت زمان طولانی خم شدن زانو، مانند سوار شدن در ماشین یا نشستن پشت میز، منجر به افزایش سفتی و تشدید علائم درد می‌شود. به طور کلی، زانوی دونده درجاتی از درد را به همراه دارد که به طور معمول در حین فعالیت تشدید می‌شود. تورم و سفتی ممکن است در ارتباط با شدت فعالیت و مدت زمان استراحت متفاوت باشد.
در صورت ادامه علائم بیش از دو هفته، مراقبت‌های پزشکی و ورزشی مناسب توصیه می‌شود.
تشخیص زانوی دونده
درهنگام تشخیص زانوی دونده، پزشک باید سایر موارد مانند تاندونیت کشکک (زانوی جهش کاران یا پرشکاران)، پارگی مینیسک و سندرم اصطکاک باند ایلیوتیبیال را رد کند. اگر علائم با زانوی دونده مطابقت داشته باشد، پزشک باید علت اصلی را تشخیص دهد. تعیین علت دقیق درد استخوان کشکک چالش برانگیز است و از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و شامل بررسی کامل سابقه پزشکی و ورزشی بیمار، معاینه فیزیکی، تصویربرداری (معمولاً اشعه ایکس برای تشخیص کافی است) و ارزیابی بیومکانیکی (قدرت، انعطاف پذیری، روش دویدن) سابقه بیمار می‌شود. برای تعیین ماهیت خاص و شدت آسیب، پزشک سوالاتی مانند موارد زیر را می‌پرسد:
• درد از چه زمانی آغاز شد؟
• چگونه آغاز شد؟
• درد به طور مشخص چگونه احساس می‌شود؟ (تیر کشیدن، درد، ضرباندار، و غیره)
• چه نوع حرکاتی باعث بدتر شدن آن می‌شود؟
• اینکه آیا آسیب به سابقه پزشکی قبلی بیمار مربوط است یا خیر.
• اگر سابقه آسیب زانو وجود داشته باشد. پیگیری علائم قبل از قرار ملاقات به بیمار کمک می‌کند تا علائم را به طور دقیق گزارش کند. به عنوان مثال، بیمار ممکن است دفترچه‌ای از علائم را یادداشت کند یا با استفاده از برنامه تلفن علائم خود را ثبت کند.
معاینه فیزیکی
معاینه فیزیکی ثبات، حرکت و عملکرد زانو را مورد آزمایش قرار می‌دهد. پزشک با استفاده از دستان بیمار برای تشخیص هر گونه ناهنجاری، زانو را از نظر علائم مانند تورم و سفتی ارزیابی می‌کند، مسیر کشکک را مشاهده می‌کند و به زانو ضربه می‌زند. قدرت، انعطاف پذیری و الگوهای حرکتی ران، پا و مچ پا نیز مورد بررسی قرار می‌دهد، زیرا این عوامل بر حرکت زانو تأثیر می‌گذارد.
تصویربرداری
اگر پزشک از طریق معاینه فیزیکی نتوانست علت درد زانوی دونده را تشخیص دهد، ممکن است آزمایشات تصویربرداری جامع‌تری لازم باشد. به منظور شناسایی علت مشکل، پزشکان معمولاً از یکی از دو روش استفاده می‌کنند:
• اشعه ایکس: اگر پزشک مشکوک باشد که مشکل درد در زانوی دونده حرکت نامناسب کشکک بر روی استخوان ران است، روش اولیه عکسبرداری با اشعه ایکس است. این تصویر به پزشک کمک می‌کند تا محل کشکک استخوان ران را تعیین کند، خارهای احتمالی استخوان را شناسایی کند (نتیجه تیز شدگی یا بیرون‌زدگی از استخوان می‌باشد) یا آرتروز را تشخیص دهد.
• تصویربرداری مغناطیسی (MRI): برخلاف اشعه ایکس، MRI تصویری از بافت‌های نرم زانو ارائه می‌دهد. اگر به مشکلی در مینیسک، تاندون‌ها یا رباط‌های زانو مشکوک شوند، پزشکان احتمالاً از این روش تصویربرداری غیرتهاجمی استفاده می‌کنند. پس از اینکه پزشک به تشخیص درستی رسید، یک دوره درمان به بیمار توصیه می‌شود.
درمان زانوی دونده
هنگامی که تشخیص و علت اصلی زانوی دونده مشخص شد، پزشک می‌تواند یک دوره درمان را تجویز کند. بیشتر موارد بدون جراحی درمان می‌شوند. درمان‌های معمول برای زانوی دونده شامل موارد زیر است:
• R.I.C.E (استراحت، یخ، فشرده سازی و بالا بردن) به بیمار پیشنهاد می‌شود تا علائم اولیه زانوی دونده کاهش یابد. این پروتکل به ویژه اگر علائم برای اولین بار آشکار شود بسیار مهم است.
• داروهای ضد التهاب بدون نسخه یا تجویز شده.
• فیزیوتراپی برای تقویت عضلات اطراف زانو و مفصل ران، کشش برای گرفتگی عضلات و تمرین مجدد عضلات برای انقباض مناسب در حین ورزش و فعالیت.
• گذاشتن کفی کفش ممکن است به یک سری از افراد که ساختار پا یا الگوهای حرکتی غیرطبیعی هنگام دویدن برایشان موثر است.
• محافظ کشکک یا ضربه زدن برای حفظ ردیابی مناسب کشکک در حین حرکت زانو.
• اصلاح خطاهای آموزشی، مانند میزان افزایش حجم و سرعت دویدن. به طور کلی، تا 10٪ تا 15٪ افزایش حجم یا سرعت دویدن در مفصل کشکک ران بی‌خطر است. اگر روش‌های غیرجراحی نتوانند وضعیت را برطرف کنند، ممکن است جراحی توصیه شود.
جراحی برای زانوی دونده
جراحی به ندرت برای درد استخوان کشکک زانو پیشنهاد می‌شود. اگر تمام اقدامات محافظه کارانه شکست خورده باشد و فرد نتواند بدون درد در فعالیت‌های مورد نظر شرکت کند، یک جراح می‌تواند ساختار زانو را با روشی مانند “جداسازی جانبی” تغییر دهد. در این روش، رباط پاتلوفمورال جانبی بریده می‌شود تا از کشش کشکک به سمت خارج از زانو کاسته شود و سعی می‌کنند تا فاصله دهی در امتداد شیار استخوان ران را بهبود ببخشند. تصمیم گیری برای جراحی نیاز به بحث و بررسی طولانی با جراح دارد، و چندین فاکتور، از جمله: سابقه پزشکی بیمار، احتمال موفقیت در این روش؛ و آیا توانایی فرد در انجام ورزش را بازیابی می‌کند یا نه را بررسی می‌کند. خوشبختانه، با تقویت لگن و اندام تحتانی و اصلاح عوامل خطرساز برای درد کشکک، اکثر قریب به اتفاق موارد برطرف می‌شوند و افراد می‌توانند به توانایی‌های ورزشی کامل خود بازگردند.
