به هر سن و هر سطح تناسب اندام یا توانایی ورزشی، باید بدانید که از کمردرد در امان نیستید و بسیاری از افراد در طول عمرشان با آن مواجه می‌شوند. اگر شانس خوبی داشته باشید، کمردردتان ناشی از کشیدگی عضلانی ساده یا ضربه خوردن خواهد بود. اما برخی از موارد کمردرد وجود دارند که متخصصان ستون فقرات آن را به عنوان ناشی از اختلالات ستون فقرات می‌شناسند.
این نوع از مشکلات کمر و ستون فقرات عمدتاً به عنوان پیامد بیماری‌ها شناخته می‌شوند. البته آسیب‌های مربوط به بخش گردنی ستون فقرات، شامل مهره‌ها، دیسک‌ها، غضروف‌ها و بافت‌های نرم اطراف نیز ممکن است عاملی برای کمردرد باشند. اگر از درد مزمن کمر یا گردن رنج می‌برید، باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.
درمان‌های غیرجراحی ستون فقرات نتایج فوق‌العاده‌ای را در بسیاری از موارد به دست می‌دهند، چنانچه نتیجه رضایت‌بخشی از درمان غیرجراحی به دست نیاید، جراحی ارتوپدی ستون فقرات برای درمان عارضه توصیه میشود. عمل‌های بسته و کم‌تهاجمی جزء بهترین روش‌ها برای درمان مشکلات ستون فقرات هستند که دوران نقاهت و توان‌بخشی کوتاهی دارند.
علائم
اختلال‌های ستون فقرات موجب بروز طیف وسیعی از علائم گوناگون میشود و پزشکان حین معاینه بیماران با علائم گوناگونی روبه‌رو می‌شوند. علائم به نوع اختلال و شدت و موقعیت آن در ستون فقرات بستگی دارد. علائم شایع اختلال‌های ستون فقرات به شرح زیر است:
- دردی تیز یا عمیق در هر یک از ناحیه‌های ستون فقرات؛
- تشدید درد در اثر ورزش، ایستادن یا راه رفتن؛
- منتشر شدن درد در بازوها یا پاها (درد سیاتیک یا درد بازو)؛
- محدود شدن حرکت و حالت اندامی نامناسب؛
- کاهش حس یا حس غیرعادی بازوها و یا پاها: از جمله حس‌های غیرعادی می‌توان به گزگز، سوزش یا بی‌حسی اشاره کرد؛
- ضعف در بازوها و یا پاها؛
- ناپایداری و به هم خوردن تعادل؛
- از بین رفتن چابکی دست یا دشواری در انجام دادن وظیفه‌های حرکتی ظریف مانند بستن دکمه‌ها یا نوشتن با دست و
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده: مشکل بی‌اختیاری معمولاً همراه با علائم فوق وجود دارد.
انواع مشکلات ستون فقرات
اختلال‌های ستون فقرات انواع بسیاری دارد که در ادامه با شایع‌ترین آنها آشنا می‌شوید:
- عارضه‌های فرسایشی یا دژنراتیو ستون فقرات مانند ساییدگی دیسک، فتق دیسک و تنگی کانال نخاع: عارضه‌های فرسایشی می‌تواند هر ناحیه‌ای از ستون فقرات را درگیر کند. عارضه‌های فرسایشی شایع‌ترین اختلال‌هایی هستند که جراح ستون فقرات یا جراح مغز و اعصاب هر روز با آنها مواجه می‌شوند.
- عارضه‌های تروماتیک و ناشی از سانحه مانند شکستگی‌های ستون فقرات که شامل شکستگی مهره ناشی از پوکی استخوان نیز میشود.
- عارضه‌های عفونی ستون فقرات مانند دیسکیت یا آبسه اپیدورال؛
- عارضه‌های نئوپلاستیک ستون فقرات مانند تومورهای اولیه یا ثانویه ستون فقرات: عارضه می‌تواند مهره، عصب یا ساختارهای اطراف را درگیر کند.
- بدشکلی‌های ستون فقرات مانند اسکولیوز یا انحراف جانبی ستون فقرات، کیفوز یا گوژپشتی و اسپوندیلولیستزی یا سرخوردگی مهره.
مشکلات ستون فقرات از جمله علل اصلی کمردرد محسوب میشود. در ادامه با شایع‌ترین مشکلات ستون فقرات و روش‌های تسکین درد ناشی از ابتلا به این عارضه‌ها آشنا می‌شوید.
فتق دیسک
ستون فقرات از استخوان‌هایی به نام مهره تشکیل میشود. دیسک‌ها مانند لایه‌های محافظ بین مهره‌ها عمل می‌کنند. منظور از فتق دیسک این است که ماده ژلاتینی داخل دیسک از دیواره فیبری دور آن بیرون می‌زند و این برجستگی یا ماده خارج شده از دیواره دیسک به نخاع و عصب‌های مجاور فشار می‌آورد. هرچند بعضی موارد فتق دیسک بدون علائم است، برجستگی دیسک گاهی اوقات عصب‌های ستون فقرات را تحت فشار قرار می‌دهد و باعث بروز علائم زیر میشود:
- کمردرد؛
- بی‌حسی؛
- درد بازوها و پاها؛
- گزگز
- ضعف عضلانی.
فتق دیسک عموماً پایین کمر را درگیر می‌کند، البته فتق دیسک بالای کمر نیز مشاهده میشود.
در صورت شروع شدن درد یا دیگر علائم توصیف شده به پزشک مراجعه کنید. از طریق نگه داشتن وزن در حد سالم، رعایت حالت اندامی مناسب در طول روز، ورزش و فیزیوتراپی می‌توانید خطر فتق دیسک را کاهش دهید.
کشیدگی عضله
استفاده نامناسب و بیش از حد، استرس و وضعیت‌ها یا حالت اندامی نامناسب باعث کشیدگی عضله‌های دور ستون فقرات و وارد شدن تنش و فشار مضاعف به عضله‌ها میشود. در این حالت بیماران درد و گرفتگی را در گردن و کمر احساس می‌کنند.
عضله‌های کمر را می‌توانید با ورزش کردن و حفظ وزن در حد سالم تقویت کنید. انجام دادن نرمش‌های کششی قبل از ورزش‌های سنگین به پیشگیری از کشیدگی و رگ به رگ شدن عضله کمک می‌کند.
اسکولیوز
به انحناء یا خمش غیرعادی ستون فقرات اسکولیوز گفته میشود. شدت اسکولیوز از خفیف تا شدید متغیر است و تقریباً 9 میلیون امریکایی به این بدشکلی مبتلا هستند.
شایع‌ترین سن شروع اسکولیوز در دوران کودکی یا نوجوانی است. نشانه‌ها و علائم اسکولیوز به شرح زیر است:
- هم‌سطح نبودن شانه‌ها و بلندتر بودن یک شانه از دیگری؛
- متفاوت بودن ارتفاع دنده‌های قفسه سینه؛
- یک یا هر دو طرف مفصل ران بلندتر از حد عادی است؛
- «خم شدن» بدن به یک سمت
- اگر از مرکز لگن خطی عمودی رسم کنیم، سر روی این خط قرار نمی‌گیرد.
اسکولیوز علاوه بر علائم فوق به کمردرد نیز دامن می‌زند و باعث تحت فشار قرار گرفتن عصب‌ها میشود.
روش درمان اسکولیوز به شدت بدشکلی و سن بیمار بستگی دارد؛ از جمله روش‌های درمان اسکولیوز می‌توان به بستن بریس یا کمربند طبی، فیزیوتراپی و جراحی اشاره کرد.
ویپلش یا کشیدگی و رگ به رگ شدن گردن
ویپلش نوعی آسیب‌دیدگی گردن در اثر حرکت ناگهانی سر است. حرکت نامناسب و ناگهانی گردن باعث کشیدگی و رگ به رگ شدن عضله‌های گردن میشود. به علاوه ویپلش به دیسک‌ها و مفصل‌های بین‌مهره‌ای و رباط‌های گردن نیز آسیب می‌زند.
بسیاری از بیماران بلافاصله پس از سانحه یا آسیب‌دیدگی دچار علائم نمی‌شوند؛ گاهی اوقات 24 ساعت طول می‌کشد تا علائم ویپلش شروع شود. علائم ویپلش به شرح زیر است:
- گردن درد؛
- خشکی گردن؛
- سردرد؛
- درد پایین کمر؛
- خستگی شدید و مزمن؛
- سرگیجه
- مشکل در تمرکز کردن.
درد ناشی از ویپلش را می‌توان با مصرف مسکن‌هایی مانند ادویل یا الیو تسکین داد؛ استفاده از کیسه یخ در 24 ساعت نخست پس از آسیب‌دیدگی توصیه میشود. ماساژ، فیزیوتراپی و پدهای حرارتی از دیگر روش‌های درمان ویپلش به شمار می‌آید.
پوکی استخوان
پوکی استخوان یکی از شایع‌ترین مشکلات ستون فقرات در سالمندان است و به ضعیف شدن استخوان‌ها به دلیل کاهش تراکم استخوان اشاره دارد. استخوان‌های ضعیف شدۀ ستون فقرات شکننده و آسیب‌پذیر میشود، در نتیجه بیمار مستعد شکستگی، گوژپشتی و فروپاشی و روی هم افتادن مهره میشود.
چون تا زمانی‌که استخوان‌ها دچار پوکی استخوان نشود، علائم چندانی بروز نمی‌یابد، به سختی می‌توان تشخیص داد که استخوان‌ها در حال ضعیف‌تر شدن است. رعایت رژیم غذایی سالم و سرشار از غذاهای حاوی کلسیم و ویتامین دی به تقویت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند.
ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، دو و وزنه‌برداری تعادل و سلامت استخوان را بهبود می‌دهد و حالت اندامی را اصلاح می‌کند.
درد سیاتیک
عصب سیاتیک از پایین کمر تا پایین پا امتداد دارد. درد سیاتیک به عارضه‌ای گفته میشود که بیماران مبتلا به آن درد، بی‌حسی یا ضعفی را احساس می‌کنند که از کمر رو به پایین در پا منتشر میشود؛ آسیب دیدن عصب سیاتیک علت درد سیاتیک است.
تنگ شدن ستون فقرات دربرگیرندۀ عصب، فتق دیسک یا خار استخوانی باعث آسیب دیدن عصب میشود.
فیزیوتراپی، تزریق استروئید و مراجعه به متخصص کایروپراکتیک به مدیریت درد ناشی از آسیب‌دیدگی عصب سیاتیک کمک می‌کند. همچنین پزشکان داروهای مسکن، شل کننده‌های عضلانی و داروهای ضدالتهابی را برای مدیریت علائم سیاتیک تجویز می‌کنند.
شکستگی فشاری یا کمپرشن
شکستگی‌های مویی و ترک‌های متعدد در پی بالا رفتن سن و ضعیف شدن استخوان‌ها روی مهره‌ها ایجاد میشود. اگر ترک‌های بسیاری روی ستون فقرات به وجود بیاید، با عارضه‌ای به نام شکستگی کمپرشن یا فشاری مواجه می‌شویم که به آن متلاشی شدن یا روی هم افتادگی مهره نیز می‌گویند.
شکستگی کمپرشن عموماً پیامد پوکی استخوانی است، البته ابتلا به سرطان استخوان، سیگار کشیدن، جثه بسیار ظریف و لاغر نیز از عامل‌های خطر شکستگی استخوان است؛ همچنین بانوان بالای 50 سال مستعد شکستگی کمپرشن هستند.
شکستگی می‌تواند بسیار دردناک باشد، مصرف داروهای مسکن به مدیریت درد کمک می‌کند. فیزیوتراپی نیز یکی از درمان‌های رایج شکستگی فشاری است.
میلوپاتی نخاعی
میلوپاتی نخاعی زمانی بروز می‌یابد که نخاع به دلیل فرسایش آسیب ببیند. هرچه سن بالاتر می‌رود، بخش‌های مختلف ستون فقرات و کمر بیشتر تغییر می‌کند و ضعیف‌تر میشود، این وضعیت باعث آسیب دیدن نخاع میشود.
میلوپاتی نخاعی با علائمی مانند درد، بی‌حسی دست و پا، ضعف عضلانی، از دست دادن تعادل و سوزن سوزن شدن همراه است. جراحی از پیشرفت و تشدید علائم جلوگیری می‌کند.
آرتروز
همه ما درباره آرتریت شنیده‌ایم، اما اکثر مردم فکر می‌کنند که آرتریت فقط دست و پا را درگیر می‌کند. آرتریت یا بیماری التهابی مفصل می‌تواند به هر ناحیه‌ای از بدن آسیب بزند و باعث بروز مشکلات ستون فقرات شود.
ساییدگی و تخریب مفصل‌ها و غضروف‌های ستون فقرات به درد و التهاب دامن می‌زند و ممکن است باعث تشکیل شدن خارهای استخوانی و آسیب عصبی شود. نگه داشتن وزن در حد سالم، ورزش، طب سوزنی و ماساژ برای مدیریت علائم پوکی استخوان مفید است.
اسپوندیلولیستزی یا سر خوردن مهره
مهره‌های ستون فقرات در موقعیت خاصی ثابت هستند. اسپوندیلولیستزی زمانی بروز می‌یابد که یکی از مهره‌های ستون فقرات روی مهره زیری رو به جلو یا عقب سر بخورد.
سرخوردگی مهره با درد شدیدی همراه است و مهره سرخورده می‌تواند به نخاع آسیب بزند یا به آن فشار بیاورد. به‌علاوه سرخوردگی مهره گاهی باعث بی‌حسی دست و پا، بی‌اختیاری ادرار و دشواری در راه رفتن میشود.
جراحی برای درمان موارد شدید سرخوردگی مهره توصیه میشود، اما علائم را معمولاً می‌توان با فیزیوتراپی، کاهش وزن، مصرف داروهای مسکن و حرکات تقویت کننده عضلات مرکزی مدیریت کرد.
کیفوز
کیفوز یا گوژپشتی به گرد شدن شدید ستون فقرات گفته میشود. کیفوز عموماً در بانوان مسن دیده میشود، اما این بدشکلی محدودیت سنی ندارد. کیفوز سالمندان معمولاً پیامد تغییرات فرسایشی و یا پوکی استخوان است. کیفوز بیماران جوان‌تر می‌تواند پیامد حالت اندامی نامناسب یا مشکلات رشدی باشد ـ از کیفوز ناشی از مشکلات رشدی با اصطلاح بیماری شوئرمن یاد میشود. کیفوز شدید با شکستگی مهره‌ها همراه است.
بستن بریس و فیزیوتراپی متداول‌ترین نوع درمان کیفوز است؛ جراحی برای درمان کیفوز شدید توصیه میشود.
تنگی کانال نخاعی
تنگی کانال نخاعی غالباً با ساییدگی شدید دیسک همراه است و معمولاً در افراد بالای 60 سال دیده میشود. این عارضه به آهستگی و به مرور زمان پیشرفت می‌کند و باعث کمردرد و پادرد هنگام ورزش و فعالیت میشود.
بستن بریس، ورزش‌درمانی و فیزیوتراپی غالباً روش‌های غیرجراحی و محافظه‌کارانه مؤثری برای درمان تنگی کانال نخاعی هستند.
فیزیوتراپی برای درمان مشکلات ستون فقرات
فیزیوتراپی یکی از مؤثرترین روش‌های درمان مشکلات ستون فقرات است. ارزیابی جامع فیزیوتراپی تمام اطلاعات لازم را برای درمان مؤثر اکثر مشکلات ستون فقرات در اختیار پزشکان قرار می‌دهد.
نتایج پژوهش‌های فراوان مؤید سودمندی تکنیک‌های فیزیوتراپی برای درمان مشکلات ستون فقرات است. اکثر عارضه‌های ستون فقرات واکنش مناسبی به طرح درمانی متشکل از درمان دستی و ورزش‌درمانی پلکانی نشان می‌دهند. درمان دستی شامل ماساژ، موبیلیزاسیون یا متحرک‌سازی مفصل و دستکاری میشود. این تکنیک‌ها درد را کاهش می‌دهد و به بازیابی حرکت کمک می‌کند. ورزش‌درمانی از ترکیبی از تمرین‌های افزایش دهنده دامنه حرکتی و توانایی حرکتی، حرکات تقویت کننده پا و بالاتنه و ازسرگیری تدریجی فعالیت‌های ورزشی تشکیل میشود. متخصصان فیزیوتراپی از روش‌های دیگری مانند طب سوزنی، تیپینگ یا چسب زدن و تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) نیز برای درمان مشکلات ستون فقرات بهره می‌گیرند.
