فتق دیسک یا بیرون زدگی دیسک کمر، زمانی اتفاق میافتد که فیبرهای خارجی دیسک بین مهره‌ای (آنولوس) آسیب دیده و مواد نرم درون هسته ای پالپوزوس، از جای طبیعی خود، پاره شوند. اگر آنولوس در نزدیکی کانال نخاعی پاره شود، ماده درون هسته ای پالپوزوس می تواند به داخل کانال نخاعی، فشار وارد کند. فتق دیسک باعث ناراحتی و درد بسیار زیادی شود و بنابراین سطح بالاتری از مراقبت های لازم، توسط پزشک متخصص، برای شما مهیا می گردد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت با شماره ۰۲۱۶۶۰۱۸۲۰۰ تماس بگیرید.
آناتومی
دیسک های بین مهره ای (مهره های ستون فقرات)، بالشتک هایی هستند که به عنوان ضربه گیر، بین هر یک از مهره های ستون فقرات، عمل می کنند.
بین هر مهره در ستون فقرات، یک دیسک وجود دارد. هر دیسک دارای یک حلقه بیرونی قوی از الیاف فیبری بنام آنولوس و یک مرکز نرم و ژله مانند بنام هسته پالپوز است.
آنولوس، لایه بیرونی دیسک را تشکیل داده و قوی ترین ناحیه دیسک است. آنولوس، در واقع یک رشته رباط قوی ای است که هر مهره ستون فقرات را، به هم متصل می کند.
قسمت نرم داخلی یا همان هسته دیسک، به عنوان ضربه گیر اصلی، عمل می کند.
علت پارگی دیسک کمر
در برخی از موارد نادر، فتق دیسک ممکن است در کودکان نیز رخ دهد. معمولاً فتق هسته پالپوزوس بطور جدی، در بزرگسالان و میانسال شایع‌تر است. در افراد مسن تر، تغییرات دژنراتیو (انحطاط کمر) که در ستون فقرات، با افزایش سن رخ می دهد، در واقع خطر احتمال ابتلا به فتق دیسک بصورت جدی را، کاهش می دهد.
به علت فشار بیش از حد بر روی دیسک کمر، ممکن است که این دیسک ها ناگهان پاره شوند. به عنوان مثال، افتادن از نردبان و زمین خوردن بصورت نشسته، میتواند باعث ایجاد نیروی زیادی به سراسر ستون فقرات شود. اگر این نیرو به اندازه کافی قوی باشد، می تواند مهره های ستون فقرات را، خراش دهد و یا بشکند، یا حتی یک دیسک را بطور کامل، پاره کند.
خم شدن بدن، به دیسک‌های موجود بین مهره‌های ستون فقرات، نیروی زیادی وارد می‌کند. اگر خم شده و سعی کنید یک جسم سنگین را بلند کنید، این نیرو میتواند باعث ترک دیسک‌های ستون فقرات شما شود.
دیسک‌ها همچنین می‌توانند به دلیل فشار کم ترک شوند. معمولاً، ضربه‌ها و صدمات مکرری که در طول زمان رخ می‌دهند، باعث ضعیف شدن رشته‌های فیبری آنولوس درون دیسک‌ها می‌شوند. زمانی که رشته‌های آنولوس ضعیف‌تر می‌شوند، خم شدن بدن و بلند کردن اشیاء سنگین ممکن است باعث وارد آمدن فشار زیادی به دیسک‌ها شود. در صورتی که دیسک‌ها ضعیف شده باشند، هنگامی که شما در حال انجام این کارها هستید، ممکن است ترک بخورند. این کار ممکن است که در گذشته، زمانی که کمر شما مشکلی نداشت، اتفاق نیفتاده باشد. این فرآیند به عملکرد پیری در ستون فقرات معروف است.
فتق دیسک از دو طریق باعث ایجاد مشکل می شود. در اول، موادی که در اثر پارگی هسته پالپوزوس، به داخل کانال نخاعی سرایت کرده اند، می توانند به اعصاب کانال نخاعی فشار وارد کنند. همچنین شواهدی وجود دارد که مواد هسته پالپوزوس باعث تحریک های شیمیایی و آزردگی ریشه های عصبی، نیز می شوند. فشار روی ریشه اعصاب ستون فقرات و تحریک های شیمیایی می توانند منجر به مشکلاتی در نحوه عملکرد ریشه اعصاب ستون فقرات، شوند. ترکیب این دو میتواند باعث درد، ضعف و/یا بیحسی در ناحیه ای از بدن گردد که معمولاً اعصاب از آن قسمت می گذرند.
علائم
علائم فتق دیسک در حالت جدی، ممکن است اصلاً شامل کمردرد نباشد! علائم فتق دیسک، ناشی از فشار و تحریک اعصاب است. آزردگی اعصاب در ناحیه ستون فقرات قفسه سینه، می تواند به فلج کامل پاها بیانجامد.
علائم فتق دیسک در ناحیه قفسه سینه، معمولاً عبارتند از:
- دردی که در نواحی مختلف بدن و همچنین در یک یا هر دو پا، در حرکت است.
- بی حسی یا گزگز در نواحی یک یا هر دو پا
- ضعف عضلانی در برخی از عضلات یک یا هر دو پا
- افزایش رفلکس در یک یا هر دو پا که می تواند باعث اسپاستیسیتی (افزایش تون ماهیچه ای) در پاها شود
محل بروز این علائم، بستگی به این دارد که کدام عصب در ستون فقرات قفسه سینه صدمه دیده و اینکه آیا دیسک به اندازه ای پاره شده تا به خود نخاع فشار وارد کند. پزشک شما می تواند بر اساس مکانی که این گونه از علائم رخ می دهد، ناحیه ای که احتمال پارگی در آن است را تعیین کند.
عیب یابی و تشخیص بیماری
برای تشخیص فتق هسته پالپوس، تاریخچه کامل اتفاقاتی که منجر به این بیماری شده و معاینه فیزیکی، نیاز است. سوالات اصلی که یرای پزشک شما مهم خواهد بود عبارتند از:
- آیا صدمه دیده اید؟
- درد در کجا احساس می شود؟
- آیا احساس بی حسی در قسمتی از بدن خود دارید؟ در این صورت، در کجا؟
- آیا احساس ضعف در قسمتی از بدن خود دارید؟ در این صورت، در کجا؟
- آیا قبلاً مطابق این مشکل یا چیزی شبیه به آن را تجربه کرده اید؟
- آیا اخیرا کاهش وزن اتفاقی، تب یا بیماری داشته اید؟
در نهایت، پزشک شما می بایست از زمان دقیق ادرار و مدفوع شما نیز، آگاهی به عمل آورد. این بدین دلیل حائز اهمیت است تا مطمئن شوید که فشار ناشی از فتق دیسک، بر روی اعصابی که به روده و مثانه می روند، وارد نشده است. اگر این وضعیت رخ دهد، ممکن است شرایط شما اورژانسی باشد و نیاز به جراحی فوری داشته باشید.
ممکن است پزشک شما، عکسبرداری با اشعه ایکس از قسمت میانی کمر را تجویز کند. اسکن اشعه ایکس، فتق دیسک را نشان نمی دهد، بلکه به پزشک شما این آگاهی را می دهد که چقدر ساییدگی و پارگی در ستون فقرات شما وجود دارد و ممکن است دلایل دیگر برای این مشکل را، نیز نمایش دهد.
رایج ترین آزمایشی که امروزه برای تشخیص فتق دیسک انجام می شود، اسکن MRI است. این آزمایش، بدون درد و بسیار دقیق است و تا جایی که می دانیم، هیچ عارضه جانبی نیز در بر ندارد.
اسکن MRI، تقریباً به طور کامل جایگزین سایر آزمایشات مانند میلوگرام و اسکن CAT شده است و به عنوان اولین آزمایش (پس از اشعه ایکس) در صورت مشکوک شدن به فتق دیسک، انجام می شود.
گاهی اوقات، MRI تمام ماجرا را بیان نمی کند؛ بنابراین، ممکن است آزمایش های دیگری نیز پیشنهاد شود. میلوگرام، معمولاً همراه با اسکن CAT، ممکن است برای دادن اطلاعات بیشتر، لازم باشد. با این حال، اگر تایید نشده باشد که درد، ناشی از فتق دیسک است، ممکن است آزمایشهای اضافی و تخصصی تری انجام شود. تست های الکتریکی مانند (EMG و SSP) می توانند تایید کنند که درد پای شما، در واقع بر اثر آسیب دیدگی یک از اعصاب شماست. این آزمایشات ممکن است قبل از تصمیم گیری برای نیاز به عمل جراحی، مورد استفاده قرار گیرد.
درمان پارگی دیسک کمر
فقط به این دلیل که دیسک فتق کرده است، لزوماً به این معنی نیست که شما باید تحت عمل جراحی قرار بگیرید. درمان فتق دیسک، به علائم آن بستگی دارد. همچنین بستگی به این دارد که آیا علائم فتق دیسک، به طور پیوسته بدتر شده – یا اینکه بهتر می شوند. اگر علائم به طور پیوسته بدتر شوند، ممکن است پزشک شما جراحی را پیشنهاد دهد و اگر علائم بهتر شد، ممکن است توصیه کند که منتظر بمانید تا ببینید آیا علائم بطور کامل از بین می روند، یا خیر. بسیاری از افراد که به فتق دیسک دچار اند، متوجه می شوند که مشکل آنها، طی چند هفته یا چند ماه به طور کامل برطرف شده است.
مشاهدات شخصی و تحت نظر گیری بیماری
ممکن است برای اطمینان از عدم پیشرفت مشکل، به هیچ درمانی به جز مشاهدات و برآیند شخصی از بیماری، نیاز نداشته باشید. اگر درد قابل تحمل باشد و هیچ پیشرفتی در ضعف یا بی حسی وجود نداشته باشد، پزشک شما ممکن است فقط تحت نظر گیری بیماری و انتظار را، پیشنهاد کند.
استراحت
اگر درد شدیدتر باشد، ممکن است لازم شود تا چند روز از کار خود مرخصی بگیرید و فعالیت های خود را برای مدتی کاهش دهید. پس از چند روز، باید خود را دوباره آماده حرکت کنید. یک برنامه پیاده روی ملایم را شروع کنید و یا مسافتی را که هر روز پیاده روی می کنید را افزایش دهید.
استفاده از دما درمانی
گرما و سرما درمانی، می توانند به طور متناوب به کاهش التهاب و تسکین درد موضعی کمک کنند. می توان یک کیسه یخ یا حوله گرم و مرطوب را، روی ناحیه دردناک قرار داد. در ابتدا باید از بسته های آب سرد، برای کاهش درد و کاهش التهاب استفاده کرد. بعد از یک یا دو روز می توان از گرما درمانی برای شل کردن موضعی عضلات، استفاده شود.
داروهای ضد درد
بسته به شدت درد شما می توان از چندین روش مختلف برای کنترل درد، بوسیله ی داروها، استفاده کرد. مسکن های بدون نسخه مانند ایبوپروفن، تیلنول و برخی از داروهای ضد التهابی جدیدتر ممکن است به کاهش درد شما کمک کنند. مطمئن شوید که طبق دستورالعمل دارو و یا نسخه پیش می روید و بیش از حد، دارو مصرف نکنید! اگر این نوع داروها درد شما را کنترل نکنند، پزشک ممکن است قرصهای ضد درد قوی تری را، تجویز کند – داروهای مسکن مخدر یا غیر مخدری. داروهای ضد درد مخدری بسیار قوی هستند، اما بسیار اعتیاد آور نیز می باشند. داروهای مسکن غیرمخدر کمتر اعتیاد آور هستند، اما تا حدودی کمتر از دارو های مخدر، مؤثر واقع می شوند. اکثر پزشکان دوست ندارند برای بیش از چند روز یا چند هفته، داروها مسکن مخدری را، تجویز کنند!
تزریق استروئید اپیدورال (ESI)
ESI ها معمولاً برای دردهای شدیدتر ناشی از فتق دیسک، مورد استفاده قرار می گیرد و بطور معمول پیشنهاد نمی شود، مگر اینکه جراحی، به سرعت به گزینه ای برای کاهش درد شما تبدیل شود. ESI احتمالا فقط در نیمی از موارد، در کاهش درد ناشی از فتق دیسک، موثر واقع شده و درمانی موفق بوده است.
فیزیوتراپی و ورزش
پزشک شما احتمالاً به شما پیشنهاد خواهد کرد که قبل از شروع تمرینات ورزشی منظم، به یک فیزیوتراپیست مراجعه کنید. ورزش برای بهبودی و حفظ سلامت ستون فقرات، امری حیاتی است، پس آن را بخشی از مدیریت سلامت بلند مدت خود و راهکاری جهت کاهش ریسک و بیماری، بخصوص در ناحیه ستون فقرات، در نظر بگیرید. ورزش منظم، اساسی ترین و ابتدایی ترین راه، برای مبارزه با مشکلات کمر است. شما می بایست تمرینات ورزشی را انتخاب کنید که برای مورد خاص شما، موثر و ایمن باشد.
چرا ورزش کنیم؟ مطالعات علمی نشان داده است افرادی که به طور منظم ورزش می کنند مشکلات بسیار کمتری در ناحیه کمر دارند. ورزش منظم، به تقویت عضلات پشت و کمر که با ستون فقرات شما مرتبط اند، کمک می کند، همچنین، می تواند خطر زمین خوردن و افتادن و صدمات پس از آن را نیز، کاهش دهد.
با ورزش کردن می توانید عضلات شکم، بازوها و پاهای خود را تقویت کنید تا فشار بر روی کمر را، کاهش دهید. حرکات کششی، خطر اسپاسم و گرفتگی عضلانی را کاهش می دهد.
علاوه بر این، تمرینات با وزنه، به جلوگیری در از بین رفتن حجم استخوان ها، ناشی از پوکی استخوان، کمک می کند و خطر شکستگی های فشرده (کمپراسیون)، در ستون فقرات را کاهش می دهد.
نوعی از ورزش هوازی ایروبیک که باعث افزایش ضربان قلب و نبض می شود نیز، مسکن خوبی برای از بین بردن درد است. مواد شیمیایی طبیعی بدن که وظیفه مقابله با درد را دارند و به اندورفین ها شناخته می شوند، در حین ورزش آزاد شده و به این ترتیب باعث کاهش درد شما می شوند.
عمل جراحی
نه لزوما و نه اغلب، بلکه اصلا! اگر پیشگیری ها و درمانهای پزشکی حرفه‌ای جواب نداد، در این صورت ممکن است جراحی لازم باشد، اما یک پزشک متخصص کنترل درد، قبل از توصیه به جراحی، درمانهای دیگر را نیز، امتحان خواهد کرد. گاهی اوقات جراحی ستون فقرات کمری یا جراحی ستون فقرات گردنی به بیمار کمک می کند، در حالی که در موارد دیگر، نیازی به جراحی نیست.
گزینه های درمانی بسیار کمتر تهاجمی دیگری نیز وجود دارند که ممکن است برای شما مؤثر واقع گردند.
آیا می توان از فتق دیسک پیشگیری کرد؟
بعد از اینکه کمرتان آسیب دید، احتمال اینکه در آینده دچار مشکلات کمر شوید، بیشتر خواهد شد. برای کمک به حفظ سلامت کمر:
هنگام بلند کردن اشیا، از پشت خود محافظت کنید. به عنوان مثال، ابتدا بوسیله ی پاهای خود بلند شوید و به کمر خود فشار نیاورید. هنگام بلند کردن جسم مورد نظر، از ناحیه کمر به جلو خم نکنید و بجای اینکار، زانوهای خود را خم کنید و اسکات بزنید.
- حفظ وضعیت بدن. هنگامی که می ایستید یا راه می روید، شانه های خود را به عقب و پایین، چانه به عقب و شکم خود را به داخل نگه دارید. این نکات به حمایت از کمر شما، کمک می کنند.
- ورزش منظم داشته باشید.
- وزن مناسب خود را حفظ کنید. تندرستی و وزن مناسب، ممکن است بار اضافی روی ناحیه پایین کمر را کاهش دهد.
- سیگار نکشید. سیگار کشیدن خطر آسیب دیسک ها را، افزایش می دهد
