پروتز برای پای قطع شده: پای مصنوعی بالا و زیر زانو بعد قطع پا

پس از قطع پا  ، با توجه به شرایط و نیازهای خاص هر بیمار، لازم است بهترین پروتز برای او طراحی و ساخته شود. خصوصیات پروتز مناسب برای هر کس به عوامل مختلفی بستگی دارد.

چندین عامل تأثیرگذار در انتخاب یک پروتز مناسب برای یک فرد وجود دارد. این عوامل شامل موارد زیر می‌شوند:

• آمادگی جسمانی و سلامتی بیمار: وضعیت جسمانی و سلامتی فرد برای استفاده از پروتز بسیار مهم است. این شامل عواملی مانند قدرت عضلات، انعطاف پذیری، تحمل فیزیکی و سایر شرایط جسمانی است.
• سطح قطع عضو: محل قطع عضو در بدن نیز نقش مهمی در انتخاب پروتز دارد. ممکن است برای بخشی از بدن پروتز کاملاً مناسب و برای بخش دیگری نیاز به پروتز دیگری باشد.
• نیازها و انتظارات بیمار: نیازها و انتظارات شخصی بیمار نیز در انتخاب پروتز تأثیرگذار است. این شامل فعالیت‌های روزمره، مشکلات خاصی که باید با پروتز حل شود، ظاهر و طراحی پروتز و سایر نیازها می‌شود.
• محیط شخصی و کاری بیمار: محیط زندگی و شغل بیمار نیز در انتخاب پروتز تأثیرگذار است. برای مثال، نیازهای یک فردی که برای فعالیت‌های ورزشی پروتز می‌خواهد متفاوت از فردی است که نیاز به پروتز برای استفاده روزمره دارد.

در نتیجه، در انتخاب پروتز مناسب برای هر فرد، این عوامل باید به طور جامع مورد بررسی قرار گیرند تا بهترین گزینه را برای بیمار انتخاب کرد.

علت قطع پا

جراحی قطع پا از زیر یا بالای زانو عموماً در مواردی انجام می‌شود که قسمت تحتانی پا به شدت آسیب دیده و یا دچار درد مزمن و شدیدی باشد. موارد زیر از جمله علل و صدماتی هستند که ممکن است موجب قطع پا شوند:

• تروما – آسیب دیدگی‌های شدید ناشی از حوادثی مانند سوختگی‌های شدید یا حوادث رانندگی که باعث شکستگی شدید و/ یا آسیب عصبی بشوند.
• دیابت – افرادی که به دیابت مبتلا هستند ممکن است به دلیل تنگ شدن شریان‌ها دچار گردش خون ضعیف بشوند. در این بیماری که با عنوان بیماری عروقی محیطی (PVD) شناخته می‌شود، به دلیل ضعیف بودن گردش خون، اندام‌ها به اندازه کافی مواد مغذی و اکسیژن از جریان خون دریافت نمی‌کنند. در نتیجه بافت آسیب دیده و شروع به تخریب می‌کند. این روند ممکن است منجر به قطع عضو شود. بیماری عروقی محیطی، علت اصلی قطع پا از زیر زانو است.
• سرطان – وجود تومورهای غیرقابل درمان در استخوان‌ها یا عضلات اندام تحتانی ممکن است منجر به قطع پا از زیر زانو شود.
• عفونت – اگر عفونتی با آنتی بیوتیک یا داروهای دیگر قابل درمان نباشند ، ممکن است لازم باشد بخشی از پا قطع شود.
• نوروم به ضخیم شدن بافت عصبی گفته می‌شود که ممکن است موجب دردی شدید شود. بیماری نوروم اغلب اعصاب پاها را درگیر می‌کند.
• نقائص مادرزادی اندام‌ها یکی از دلایل عمده قطع پا از زیر زانو در بین کودکان خردسال است و در مواردی انجام می‌شود که اندام (پا) به طور کامل شکل نگرفته باشد.
• سندرم درد منطقه‌ای پیچیده (CRPS) سندرمی با درد مزمن است که اندام‌ها ( دستها و پاها) را درگیر کرده و معمولاً در اثر صدمه یا آسیب‌دیدگی اندام‌ها ایجاد می‌شود. به نظر می‌رسد که CRPS در اثر نقص یا آسیب‌دیدگی دستگاه عصبی محیطی یا دستگاه عصبی مرکزی ایجاد می‌شود.

اگرچه دلایل زیاد دیگری وجود دارند که ممکن است باعث قطع پا از زیر زانو شوند ، اما موارد فوق الذکر رایج ترین علل آن هستند.

دلایل داشتن و استفاده از پای پروتزی

مانند هر فناوری پزشکی دیگر، پیشرفت بیشتر پروتزها هم براساس فیزیولوژی بدن انسان به عنوان یک الگو انجام می‌شود. پروتزهای پیشرفته مدرن به تدریج به این الگو یعنی فیزیولوژی بدن انسان نزدیکتر می‌شوند. یکی از مسائلی که در ساخت پروتزها چالش ویژه‌ای ایجاد کرده حساسیت انسان است، زیرا شبیه‌سازی آن بسیار دشوار است. پروتز بسیاری از کارکردهای ضروری فرد را برآورده می‌کند، یعنی بخش زیادی از توانایی‌های حرکتی فرد را به او باز گردانده و به بیمار کمک می‌کند تا بدون کمک دیگران به زندگی روزمره خود تسلط پیدا کنید. استفاده از پروتز، از مشکلات وضعیت بدنی نامناسب و اختلال در تعادل که ممکن است در نتیجه فقدان وزن پای قطع شده ایجاد شود، جلوگیری می‌کند. استفاده از پروتز همچنین از این که بار و فشار وزن بیشتری بر پای سالم فرد وارد شده، و در طولانی مدت منجر به بروز مشکلاتی دیگر شود، جلوگیری می‌کند.

انواع پروتز بعد از قطع پا

پروتز پای مصنوعی ممکن است برای یک فرد مفید باشد و و برای فرد دیگری فایده‌ای نداشته نباشد. متخصصان ساخت پروتز به بیماران در تصمیم گیری برای استفاده از پروتز به بیمار کمک می‌کنند. بسیاری از افراد بدون پروتز هم عملکرد مناسبی دارند.

قطع پا از زیر زانو

در چنین مواردی پروتز به بیمار در جا به جا شدن و را رفتن کمک می‌کند. استفاده از پروتز برای بیشتر افرادی که پایشان از زیر زانو قطع شده مفید است.

قطع پا از بالای زانو

در این  موارد پروتز کمکی به بیمار در جا به جا شدن نمی‌کند ، یعنی ممکن است در راه رفتن به بیمار کمک کند اما در ابتدا خود بیمار باید بتواند با یک واکر بدنش را حرکت داده و بایستد.

مواردی که در توانایی بیمار در استفاده از پروتز تأثیر می‌گذارند عبارتند از:

• مشکلات سلامتی که باعث محدود شدن فعالیت‌هایی می‌شود که بیمار می‌تواند بدون خطر و به شکل ایمن انجام دهد.
• وجود یک زخم باز یا مشکلات دیگری در بخش باقیمانده پا که مانع از ایستادن یا راه رفتن فرد می‌شود.
• بینایی ضعیف
• خشکی و خمیدگی بسیار زیاد مفصل ران یا زانو
• حافظه ضعیف ، تونایی قضاوت (تصمیم‌گیری) یا توانایی حل مسئله ضعیف

انتخاب و ساخت پروتز مناسب برای بیمار

پس از آن که بخش باقی مانده پا بهبود یافت و بیمار مجددا در شرایط جسمانی مناسبی قرار گرفت، روند انتخاب و ساخت پروتز نهایی بیمار شروع می‌شود. با این حال ، متخصص ساخت پروتز قبل از آن هم با بیمار در این خصوی مشورت کرده ، و در مورد نیازها و خواسته‌های بیمار از او سوالاتی انجام خواهد داد؛ همچنین بخش باقی مانده پای بیمار را کمی پس از قطع عضو معاینه می‌کند تا بفهمد استفاده از پروتز موقت برای بیمار امکان پذیر هست یا خیر. در صورت تمایل بیمار و یا اگر متخصص پروتز ضروری بداند یک پزشک نیز در روند انتخاب پروتز مناسب برای بیمار شرکت خواهد کرد.

پس از این معاینه اولیه ، متخصص پروتز گزینه‌های متنوعی به بیمار پیشنهاد کرده و در مورد آنها با بیمار بحث می‌کند. در اینجا سه ​​موضوع از اهمیت اساسی برخوردار هستند:

• انتخاب اجزاء پروتز
• سوکت پروتز
• تراز کردن پروتز

در مورد هر سه این موضوعات باید با دقت و حوصله بحث و بررسی شود تا نتایج نهایی مطابق با نیازهای بیمار و نظرات تیم توانبخشی او باشند. فقط پس از این مراحل است که روند انتخاب سوکت مناسب برای بیمار شروع شده و متخصص پروتز اجزای پروتز را انتخاب می‌کند. ساخت پروتز ، یعنی پروتز نهایی که روکشی شبیه به پوست انسان هم دارد، بعد از این مرحله انجام خواهد شد.

تنظیم و مونتاژ کردن پروتز پا

پس از آن که بعد از چندین بار امتحان و بررسی، سکوت و اجزای مناسب پروتز انتخاب شدند، آنها را مونتاژ خواهند کرد. این فرایند که تنظیم و سوار یا منوتاژ کردن پروتز نام دارد ممکن است در بیماران مختلف روند متفاوتی داشته باشد ، زیرا وضعیت بدنی و قد افرا تاثیر زیادی در این مساله دارد.

پزشک متخصص پروتز ، روند تنظیم پروتز را براساس نتایج معاینات و دستورالعمل‌های موجود پایه‌ریزی می‌کند. بقیه مراحل تنظیم پروتز پس از آماده شدن آن دنبال می‌شوند. متخصص پروتز ، تراز و تناسب پروتز را بررسی کرده  و به دقت پروتز را بر اساس نیازهای بیمار تنظیم می‌کند و پس از آن است که بیمار می‌تواند اولین قدمهای خود را با پروتز جدیدش بردارد.

زندگی با پروتز پا بعد از قطع عضو

هدف از توانبخشی ، آماده سازی بهینه بیمار برای زندگی با پروتز است. این روند ، از یک طرف ، شامل بازیابی مجدد قدرت ، استقامت و هماهنگی بدنی از طریق یک برنامه فیزیوتراپی هدفمند است و از طرف دیگر ، یک فرد متخصص نحوه استفاده از پروتز و راه رفتن با آن را به بیمار آموزش می‌دهد.

در مواردی که پا از بلاتر از زانو قطع شده باشد، در روند آموزش راه رفتن ، عملکرد‌های اساسی مفصل زانو نیز نقش مهمی دارد. در حالت ایده‌آل ، برنامه آماده‌سازی و آموزش هر بیمار متناسب با اجزای پروتز مورد استفاده انجام خواهد شد. این برنامه باید هدف باز آموزی حرکات روزمره و تشریح نحوه عملکرد پروتز برای بیمار انجام شود.

نحوه قرار دادن و برداشتن صحیح پروتز

قرار دادن و برداشتن صحیح پروتز توسط خود بیمار ، یکی از اصول برای راه رفتن با پروتز است که قبل از هر چیز بیمار تمرین خواهد کرد. ممکن است لازم باشد در ابتدا خانواده به فرد کمک کنند. بنابراین خانواده نیز باید در جریان روند توانبخشی قرار داشته باشند. اما در نهایت هدف آن است که خود بیمار با انجام برخی تمرینات یاد بگیرد که چطور این کار را به تنهایی انجام دهد. بسته به نوع پروتز و خصوصیات بخش باقیمانده پای بیمار روش‌های مختلفی برای قرار دادن پروتز وجود دارد. درمانگر بهترین روش را برای هر بیمار را به او آموزش خواهد داد.

نشستن و از جا برخاستن با پروتز

پس از آن که بیمار نحوه قرار دادن و برداشتن پروتز خود را یاد گرفت ، قدم بعدی آموزش نحوه نشستن و برخاستن است. افرادی که قطع پا در آنها از بالای زانو انجام شده و پروتز آن‌ها مجهز به مفصل مصنوعی زانو است برای نشستن می‌توانند وزنشان را روی هر دو پا بیاندازند. این مساله باعث می‌شود فشار وارده بر پای سالم خیلی کمتر شده و از ایجاد مشکلات زودهنگام به دلیل فشار زیاد برای پای دیگر جلوگیری شود. افرادی که قطع پا در آنها از زیر زانو انجام شده هم باید در هنگام نشستن و بلند شدن به همین دلیل وزن خود را روی هر دو پا بیاندازند.

راه رفتن روی سطوح صاف و هموار

وقتی فرد یاد گرفت از پروتز خود استفاده کند و به اندازه کافی در استفاده از آن اعتماد به نفس پیدا کرد ، وقت آن است که آموزش راه رفتن واقعی شروع شود. بهبود تعادل و هماهنگی ، تحمل وزن کافی در سمتی که پروتز قرار دارد و قوی کردن لگن و نیم تنه بالایی از اهداف این آموزش هستند. درمانگر همچنان تمرینات تقویت عضلات را ادامه خواهد داد ، زیرا داشتن عضلات قوی برای پایدار نگه داشتن وضعیت بدن در هنگام راه رفتن امری ضروری است.

در ابتدا بیمار یاد می‌گیرد که چطور بدن خود را جا به جا کرده و بین دو میله موازی روی یک پا بایستید. بیمار نباید تمام وزن بدنش را روی بازوها و پای سالم خود بیاندازد بلکه باید از پروتز خود نیز استفاده کند. به محض این که بیمار بتواند بین دو میله موازی راه برود، اولین تمرینات بدون پشتیبانی میله‌ها شروع خواهد شد. هدف اولیه کاهش تدریجی استفاده از هرگونه وسیله کمکی برای راه رفتن است که بیمار ممکن است در ابتدا به آنها نیاز داشته باشد. این امر با استفاده از ترکیبی از تکنیک‌های صحیح راه رفتن و تقویت عضلات تنه حاصل می‌شود. تمام تمرینات راه رفتن تحت نظارت پزشک انجام می‌شود تا این اطمینان حاصل شود که هیچ مشکلی در نحوه راه رفتن وجود ندارد. در ابتدا ، درمانگر همیشه در کنار بیمار است و به او کمک می‌کند. اما به مرور زمان بیمار دیگر نیازی به این کمک نخواهد داشت.

هنگامی که بیمار در راه رفتن روی سطح صاف تسلط پیدا کرد، راه رفتن روی سطوح مختلف دیگر را نیز تمرین خواهد کرد.

بالا رفتن از پله و راه رفتن روی رمپ

در زندگی روزمره در هنگام راه رفتن همیشه با موانع مختلفی روبرو خواهیم شد ، از قبیل جدول‌های کنار خیابان ، پله یا رمپ و سطوح شیب‌دار منتهی به گاراژ در خانه. بالا رفتن از  پله‌ها و راه رفتن روی رمپ بخشی ثابت از زندگی روزمره است که در طول آموزش راه رفتن با بیمار تمرین می‌شود. اجزای خاص پروتز هر بیمار تعیین کننده آن است که چه تکنیک‌هایی برای راه رفتن او مناسب هستند.