کلاب فوت یکی از اختلالات مرتبط با پا است که در کودکان دیده میشود و در این اختلال پای کودک به سمت داخل منحرف شده اند. کلاب فوت معمولاً پس از تولد کودک دیده میشود و تعداد بسیار زیادی از کودکان را درگیر می‌نماید. متخصص فیزیوتراپی میتواند به ارائه تمرینات ورزشی و کششی به منظور بهبود وضعیت پای کودک بپردازد، او همچنین نکات لازم در خصوص بهبود شرایط پای کودک را توضیح خواهد داد. استفاده از بریس به اصلاح شکل پا کمک خواهد کرد و به عنوان یک بخش از فرآیند درمان مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
کلاب فوت چیست؟
کلاب فوت یک ناهنجاری مادرزادی است که میتواند یک یا هر دو پای جنین را درگیر کند. در علم پزشکی برای توصیف این اختلال از عبارت تالیپس استفاده میشود که مخفف کلمات لاتین تالوس به معنی مچ پا و پس به معنی پا است چه از جای اصلی خود خارج شده است که از جای اصلی خود خارج شده است. کلاب فوت باعث درگیر شدن مچ پا، پاشنه و انگشتان پا میشود پایی که درگیر شده است کوتاه تر از پای سالم است و عضلات ساق پا نیز کوچک تر و باریک تر هستند. در صورتی که این اختلال درمان نشود میتواند باعث ناتوانی حرکتی کودک شود اما درمان به موقع باعث بهبود عملکرد پا خواهد شد.
چه عواملی باعث بروز پاچنبری میشود؟
به طور معمول، حدود یک نفر از هر هزار کودک دچار پاچنبری میشود و این اختلال در برخی از نژادها رایج‌تر است. تقریباً ۲۵ درصد از موارد پاچنبری ریشه در خانواده دارند و اگر یکی از اعضای خانواده این مشکل را داشته باشد، احتمال بروز آن در دیگران نیز افزایش می‌یابد. پاچنبری در دختران دو برابر بیشتر از پسران رخ میدهد. در نیمی از موارد، هر دو پا درگیر هستند، در حالی که در موارد دیگر، فقط یک پا آسیب می‌بیند. پاچنبری ممکن است به دلایل ساختاری یا وضعیتی ایجاد شود. به عنوان مثال، پاچنبری وضعیتی زمانی رخ میدهد که پا به علت فشار درون رحم به دلیل چندقلویی یا کاهش مایع آمنیوتیک اطراف جنین انحراف پیدا کند. در این موارد، معمولاً بدشکلی پا کمی است و می‌توان از طریق روش‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، ورزش درمانی یا استفاده از بریس آن را درمان کرد.
پاچنبری ساختاری یک اختلال است که در آن پا از موقعیت طبیعی خود خارج میشود و تاندون‌های مچ پا مانند تاندون آشیل کوتاه می‌شوند، که باعث انحراف پا به سمت داخل و پایین میشود. در اکثر موارد، این اختلال به علت نقایص ایدیوپاتیک ایجاد میشود و هیچ ناهنجاری دیگری در کودک مشاهده نمی‌شود. در ۲۰ درصد از موارد، پاچنبری همراه با بدشکلی‌های دیگر مادرزادی و اختلالات ژنتیکی مانند اسپینا بیفیدا، فلج مغزی، خمی‌دگی دائمی مفصل و سندروم ادوارد (تریزومی ۱۸) است.
پاچنبری چگونه تشخیص داده میشود؟
برای تشخیص پاچنبری پزشک به انجام معاینه جسمانی می‌پردازد و برای تایید یافته‌های خود درخواست عکسبرداری از پا را خواهد داد. هنوز هم از این روش استفاده میشود اما امروزه در غربالگری‌های سه ماهه دوم امکان تشخیص آن در سونوگرافی وجود دارد. هنگامی که پا چنبری در هفته بیست و ۱۹ بارداری تشخیص داده شود متخصص سونوگرافی به بررسی سایر ناهنجاری‌های مرتبط با این اختلال می‌پردازد. این امر به او کمک میکند به این نتیجه برسد که آیا پاچنبری یک اختلال مجزا است یافت در کنار سایر بیماری‌ها به وجود آمده است.
پاچنبری چگونه درمان میشود؟
همانطور که در قسمت‌های بالا اشاره کردیم برای درمان پاچنبری فقط به فیزیوتراپی یا استفاده از بریس نیاز است. در مواردی که پاچنبری به علل اختلالات ساختاری به وجود آمده باشد معمولاً پزشک انجام روش‌های جراحی یا غیر جراحی را توصیه خواهد کرد. فرایند درمان پاچنبری به شدت بدشکلی پا ناهنجاری‌های مرتبط با آن و تغییرات ثانویه عضلانی بستگی دارد و در ماه‌های اول تولد آغاز میشود زیرا در این دوران بافت‌های نرم بدن کودک بسیار انعطاف پذیر هستند و حرکت کمتری دارند. درمان دستی و به حرکت در آوردن مفاصل جز روش‌های مراقبتی است که میتواند نیاز به انجام عمل جراحی را کاهش دهد.
ارزیابی و تشخیص
ارزیابی و تشخیص یک بخش مهم در فرایند درمان پاچنبری است و معمولاً فورا پس از تولد انجام میشود. انجام فرایند تشخیص و ارزیابی در مراحل اولیه و اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا در این دوران پای کودک سریع تر به درمان پاسخ میدهد.
فیزیوتراپی کودکان
پس از تشخیص پای چنبری باید هر چه سریع تر کودک را نزد متخصص فیزیوتراپی برد تا بر اساس شرایطی که دارد یک برنامه درمانی جامع متشکل از حرکات کششی را طراحی کند.
حرکات کششی
فیزیوتراپی با ماساژ پای کودک و انجام دادن حرکات کششی شروع میشود. اکثر کودکانی که دچار مشکل پاچنبری هستند به این حرکات نیاز دارند تا به تدریج با گذر زمان مشکل آنها برطرف شود. به طور کلی حرکات کششی بسیار سبک هستند و شامل حرکت دادن پای کودک می‌باشند.
روش پونستی
در صورتی که پس از یک بازه زمانی برای کودک به اندازه کافی بهبود پیدا نکرد متخصص فیزیوتراپی او را به پزشک متخصص ارجاع میدهد تا از روش پونستی استفاده کند. در این روش پای کودک در موقعیت بهتری قرار داده میشود و سپس گچ گرفته خواهد شد و این فرآیند تا زمانی ادامه پیدا میکند که پای کودک به شرایط ایده آل برسد. در مواردی که رگ گرفتن پای کودک نتواند نتیجه مطلوبی را به وجود بیاورد پزشک انجام عمل جراحی را برای افزایش طول تاندون آشیل و اصلاح شکل پاها توصیه خواهد کرد. در این دوران کودک به استفاده از بریس یا کفش مخصوص نیاز دارد تا پای او در موقعیت جدید حفظ گردد. کودک باید حداقل به مدت سه ماه از کفش خود استفاده کند سپس به تدریج زمان استفاده از آن کاهش پیدا خواهد کرد. فیزیوتراپی نقش مهمی را در بهبود تعادل، افزایش قدرت عضلات پا و هماهنگی آنها ایفا خواهد کرد. فیزیوتراپی زمانی انجام میشود که کودک دیگر نیازی به گرفتن پا ندارد و پای او در شرایط بهتری قرار گرفته است.
روش فرانسوی
در این روش متخصص فیزیوتراپی هر روز اقدام به حرکت در آوردن پای نوزاد میکند و پس از آن پای او را به کمک چسب غیر الاستیک یا چسب الاستیک می‌بندد. پزشکان می‌گویند که شانس موفقیت با این روش حدود ۵۱ درصد است.
نکات مرتبط با استفاده از بریس
اصول مرتبط با استفاده از بریس با توجه به سن کودک، احتمال بروز مجدد پاچنبری و زمان مورد نیاز برای اصلاح پای کودک توسط متخصص فیزیوتراپی توضیح داده خواهد شد. به عنوان مثال در نوزادان استفاده از بریس برای اصلاح پاها حدود سه هفته است و در کودکان بزرگتر باید تا زمان اصلاح کامل پاها و بهبود راه رفتن از بریس استفاده کرد. به طور کلی علت بروز کلاب فوت مشکلات مرتبط با رشد و تکامل عضله است به همین دلیل استفاده از بریس در کودکان برای بهبود توانایی حرکتی اهمیت بسیار زیادی دارد.
از بریس ابداکشن پا فقط در موارد استفاده میشود که کلاب فود به کمک درمان دستی، گچ گرفتن پا و احتمالاً جراحی پا به طور کامل بهبود پیدا کرده است. استفاده از این نوع بریز موفق ترین روش برای پیشگیری از عود مجدد پاچنبری می‌باشد و در صورتی که به طور صحیح و منظم مورد استفاده قرار بگیرد در ۹۵ درصد از بیماران نتایج رضایت بخشی را به وجود خواهد آورد استفاده از بریس باعث اختلال در رشد کودک نخواهد شد.
بریس ابداکشن پا شامل یک میله آلومینیومی بلند است و کفی قابل تنظیم آن به کفش متصل شده است. معمولاً پزشکان توصیه می‌کنند که به جای میله ثابت از میله قابل تنظیم استفاده شود زیرا کودک به سرعت رشد میکند. جهت کفی و میله توسط متخصص ارتوپدی یا پزشک تنظیم میشود. به طور کلی کفشی که برای پای مورد نظر مورد استفاده قرار میگیرد با زاویه چرخش ۶۰ تا ۷۰ درجه تنظیم می‌گردد و پای سالم نیز با زاویه ۳۰ درجه تنظیم میشود. آخرین گچ توسط پزشک روی پای نوزاد قرار داده میشود دارای زاویه چرخش ۶۰ تا ۷۰ درجه به سمت بیرون خواهد بود. باید میله آلومینیومی بریس مقداری خم شود تا امکان چرخش با زاویه ۱۰ تا ۱۵ درجه فراهم شود. کفش‌ها به صورت صاف روی پا قرار می‌گیرند و هیچ گونه انحنایی ندارند تا امکان پوشیدن آن در هر پا فراهم شود. در صورتی که میله آلومینیومی فاقد مکانیسم آزاد سازی سریع باشد کفش‌ها به سمت داخل می‌چرخند و شما مجبور نیست پای کودک خود را بیش از حد بچرخانید تا امکان پوشیدن کفش فراهم شود. فاصله بین لبه‌های داخلی پاشنه کفش برابر با عرض شانه کودک است.
این فاصله کودک را دچار هیچ گونه مشکلی نمی‌کند و از بروز اختلالات مرتبط با زانو یا ران پیشگیری خواهد کرد. اگر شما برای پوشاندن کفش به پای کودک خود را روی زمی‌ن قرار می‌دهید و کفش‌ها به سمت بالا قرار داشته باشند شانه‌های کودک به خوبی با فاصله بین کفش‌ها تناسب خواهد داشت. کودکان در برخی دوران به شدت شروع به رشد میکند به این ترتیب اگر کودک شما سالم است اما به طور ناگهانی شروع به راه رفتن کرده است بهتر است او را نزد پزشک ببرید تا طول بریس را متناسب با شرایط او تنظیم کند. بریس ابداکشن پا باعث میشود پا در بهترین حالت ممکن قرار بگیرد و به طور صحیح کشیده شود.
زمان بندی استفاده از بریس
پزشک زمان استفاده از بریس را توصیه میکند که دوران گچ گرفتن پا به اتمام برسد. عدم استفاده از بریس باعث میشود احتمال برگشتن پاها به حالت اول افزایش پیدا کند و کودک دچار ناراحتی و درد شود. در صورتی که بریس کودک هنوز آماده نشده است باید از گچ گرفتن پاهای او برای اصلاح نهایی استفاده نمود و از اتمام زود هنگام درمان خودداری کرد.
- برنامه درمان کلاب فوت و استفاده از بریس در نوزادانی که به تازگی متولد شده اند برابر است با ۲۳ ساعت در روز و به مدت ۳ ماه
- هنگامی که کودک تحت درمان قرار میگیرد باید در ماه اول حدود ۱۸ تا ۲۰ ساعت از بریس استفاده کند، در ماه دوم حدود ۱۶ تا ۱۸ ساعت و در ماه سوم به ۱۴ تا ۱۶ ساعت استفاده از بریس نیاز خواهد داشت. پزشک مشخص میکند کودک چه موقع دیگر به استفاده از بریس نیاز ندارد اما بهترین زمان برای استفاده از بریس موقع خواب کودک است و باید سعی کنید در ساعات بیداری با پای کودک خود کار کنید.
- اگر کودک شما پرستار دارد صبح قبل از خارج شدن از منزل، بریس روی پای او قرار دهید و به پرستارش نشان دهید چه موقع از روز باید به خارج کردن بریس بپردازد و نحوه درآوردن بریس و قرار دادن مجدد آن روی پای کودک را به او آموزش دهید.
- با بزرگ شدن کودک راه رفتن او باید تا سن ۴ یا ۵ سالگی او هر روز به مدت ۱۲ تا ۱۴ ساعت از بریس استفاده کند.
- در صورتی که پس از ۹ تا ۸ ماه نتایج مطلوبی به دست آمده و کودک آماده راه رفتن باشد باید به کودک اجازه دهید شروع به حرکت کردن نماید تا ضعف عضلات و از بین برود.
- پزشک در ابتدا توصیه میکند که به مدت ۲ ماه هر روز ۱۸ تا ۲۰ ساعت از برس استفاده کنید و پس از آن به مدت ۳ تا ۴ ماه هر روز ۱۶ ساعت از بریس استفاده کنید و پس از این دوران تا سن ۵ سالگی در روز به مدت ۱۲ تا ۱۴ ساعت استفاده از بریس توصیه خواهد شد.
- مفاصل حدود دو تا سه درصد از کودکانی که دچار اختلال پاچنبری هستند شل است.
- در این موارد استفاده از بریس ابداکشن با زاویه ۶۰ و ۷۰ درجه باعث صافی کف پا خواهد شد و معمولاً این وضعیت در سن ۱۰ تا ۱۶ ماهگی که کودک شروع به راه رفتن میکند خود را نشان خواهد داد.
- در این کودکان باید از کفش با ابداکشن ۳۰ تا ۴۰ درصد استفاده گردد. بدون اجازه پزشک استفاده از بریس را کنار نگذارید زیرا باعث برگشتن به شرایط اول خواهد شد.
دستورالعمل استفاده از بریس
- قبل از پوشاندن بریس از جوراب پنبه‌ای که همه نقاط پای کودک را پوشش میدهد استفاده کنید تا از ساییدگی پا توسط کفش پیشگیری گردد. پس از آخرین مرحله گچ گرفتن، پوست پای کودک بسیار حساس است اما این وضعیت باید فقط یک تا دو روز طول می‌کشد این وضعیت باید فقط یک تا دو روز طول بکشد. در صورتی که متوجه شده اید جوراب به پای کودک فشار وارد میکند به آرامی آن را از قسمت پنجه به سمت جلو بکشید.
- در صورتی که کودک شما هنگام پوشاندن بریس گریه نمی‌کند ابتدا از پای آسیب دیده او شروع کنید و سپس به سراغ پای سالمش بروید. در مواردی که کودک بی قراری میکند ابتدا از پای سالم او شروع کنید و سپس به سراغ پای دیگرش بروید.
- پای کودک و درون کفش قرار دهید زانوی او را خم کنید و به آرامی به سمت پایین فشار دهید تا پاشنه به طور صحیح درون کفش قرار بگیرد و در مرحله بعدی با نوک انگشت شست خود به آرامی پنجه پای کودک را فشار دهید تا پای در حالت مناسب قرار بگیرد. رنگهای مخصوص کفش باعث میشود پا در بهترین حالت ممکن باشد. به تدریج و با بزرگ شدن کودک تنظیم کردن کفش و بریس او ضروری خواهد بود.
- با بالا و پایین آوردن پای کودک از قرار گرفتن پاشنه او در حالت مناسب اطمینان حاصل کنید. در صورتی که کفش به سمت جلو و عقب حرکت کند پاشنه به طور صحیح درون کفش قرار نگرفته است و باید بندهای کفش را سفت تر کنید. باید یک خط درون کفش وجود داشته باشد تا محل قرار گرفتن انگشتان کودک را مشخص نماید در صورتی که پاشنه پایین باشد انگشتان روی این خط یا بالاتر از آن قرار خواهند گرفت. با گذر زمان در بزرگ شدن کودک باید خط درون کفش دوباره کشیده شود.
- بند کفش کودک را به اندازه مطلوب سفت کنید تا از گردش خون جلوگیری نشود.
- انگشتان دست خود را زیر انگشتان پای کودک قرار دهید تا از صاف بودن آنها اطمینان حاصل نمایید.
انجام عمل جراحی
پزشک از عمل جراحی برای افزایش طول تاندون آشیل استفاده میکند و پس از آن به مدت ۲۳ ساعت در طول روز استفاده از بریس را توصیه خواهد کرد، سپس بیمار باید فقط در هنگام خواب به مدت ۳ تا ۴ سال از بریس استفاده کند. در صورتی که روش‌های مراقبتی تاثیری در بهبود پای کودک نداشته باشد یا نتواند شرایط بهتری را به وجود بیاورد پزشکی از عمل جراحی افزایش طول تاندون‌های مچ پا از قبیل تانون آشیل استفاده خواهد کرد. در دوران کودکی معمولاً انجام جراحی اصلاحی مجدد ضروری است که شامل جابجایی جزیی استخوان‌های مچ یا پا می‌باشد.
دورنمای بیماری به چه صورت است؟
روش‌های درمانی مراقبتی مانند روش پونستی و عمل جراحی در ۹۰ درصد موارد نتایج بسیار خوبی را به وجود می‌آورند. عدم استفاده از بریس شایع ترین دلیل برگشت پاها به حالت اول است. تعداد زیادی از کودکان به دلایل زیبایی تحت عمل جراحی قرار میگیرد اما در برخی دیگر مسائل مرتبط با حرکت کردن آنها را به مطب پزشک می‌کشد.
گاهی اوقات پس از امتحان کردن یک روش که در بخش بالا به آنها اشاره کردیم کودک دوباره به شرایط اول خود بر می‌‌گردند و مجدداً به درمان نیاز خواهد داشت. به طور کلی در پیروی کردن از همه دستورات پزشک در پیشگیری از برگشتن پاها به شرایط اول و بهبود توانایی حرکتی کودک کاملاً ضروری است. گاهی اوقات پای کودکان کمی کوتاه تر میشود و این مساله باعث کند شدن آنها در هنگام دویدن خواهد شد.
