کمردرد حاد و مزمن با چه روش هایی قابل درمان است؟

کمردرد یکی از علل رایج مرخصی‌های درمانی و محدودیت در انجام فعالیت‌های روزمره است. شیوع کمردرد در زنان و مردان یکسان است و بسیاری از عوامل و علل باعث ایجاد این عارضه می‌شوند. عموماً منشأ کمردرد در قسمت پایین کمر قرار می‌گیرد و می‌تواند با درد خفیف یا شدید همراه باشد و به صورت حاد یا مزمن ایجاد شود. در بیشتر موارد، کمردرد از نوع حاد است، اما برخی از مشکلات در ستون فقرات یا آسیب‌های وارده می‌توانند باعث کمردرد مزمن شوند.

تفاوت کمردرد حاد و مزمن

کمردرد حاد

کمردرد حاد به عارضه‌ای اشاره دارد که در عرض چند روز یا چند هفته بهبود می‌یابد و معمولاً بیش از ۳ ماه طول نمی‌کشد. کمردرد حاد معمولاً به دلیل آسیب خفیف یا متوسط به بافت‌های ستون فقرات یا انجام حرکت نامناسب رخ می‌دهد که باعث صدمه شدید این بافت‌ها نمی‌شود. در صورتی که بافت‌های ستون فقرات در کمردرد حاد آسیب دیده باشند، درد ممکن است بین ۴ تا ۱۲ هفته به طول بیانجامد.

کمردرد مزمن

کمردرد مزمن بیش از 3 ماه طول می­کشد. درد کمردرد مزمن ثابت و خفیف یا یک درد دائمی شدید همراه با احساس سوزش یا سوزن سوزن شدن می­باشد. عوامل مختلفی مثل آسیب­ دیدگی­ های متوسط یا شدید ستون فقرات در اثر انجام ورزش­های تماسی،افتادن یا تصادفات باعث کمردرد مزمن می­شود. برخی از مشاغل یا ورزش­ها که لازم است فرد به طور مداوم کمر خود را بچرخاند یا اجسام را بلند کند، به دلیل فرسودگی و پارگی بافت­های کمر مثل مهره ­ها، دیسک، عضلات، رباط، تاندون یا عصب­های کمر باعث کمردرد مزمن می گردد.

چرا برخی صدمات باعث کمردرد مزمن می شوند و برخی نه ؟

شدت آسیب و جراحات نقش مهمی در ایجاد کمردرد مزمن ایفا می­کنند. اگر بافت­های کمر به شدت آسیب ببینند یا برخی بافت­های مهم مثل عصب ها درگیر شوند احتمال ابتلا به کمردرد مزمن بالا است. در مدل­های پزشکی سنتی، تصور بر این بوده است که، بافت­های آسیب دیده تنها علت درد مزمن می­باشد، ولی جالب است که حتی افرادی که دچار آسیب دیدگی دائمی نمی­شوند نیز احتمال دارد به کمردرد مزمن  و شدید مبتلا شوند. بیشتر بافت­ها طی چند ماه بهبود پیدا می­کنند بنابراین از نظر تئوری باید درد بافت­ها نیز طی این دوران از بین برود ولی چرا درد مزمن می­شود؟

در تحقیقاتی اخیرا نشان داده شده است که  چون مغز، نخاع و اعصاب مربوطه نسبت به محرک درد حساس­تر می­شوند، درد مزمن می­شود. این مغز است که درد را کنترل می­کند نه بافت آسیب دیده! با وجود گذشت زمان طولانی از بهبود بافت­های آسیب دیده، درد همچنان وجود دارد. به عبارتی، عمر درد بیشتر از عمر آسیب دیدگی است. در بیشتر مواقع، با گذشت زمان ممکن است بیمار با کوچکترین حرکت یا محرکی که در حالت عادی باعث درد نمی­شود، درد بیشتری احساس کند. واکنش درد در بدن بیشتر یا حساس­تر می شود. این واکنش درد ازدیاد حساسیت که غالبا در درد مزمن دیده می­شود، باعث می­گردد بیمار حساسیت های دیگری پیدا کند مثال ازدیاد حساسیت نسبت به سر و صدا، محرک بینایی، لمس، استرس یا وقایع هیجانی و عاطفی. به دلیل تداوم داشتن این ازدیاد حساسیت­ها، سیکل درد مزمن دائمی می­شود. متاسفانه نمی­دانیم چرا برخی از جراحات باعث ازدیاد حساسیت و درد مزمن می­شوند و برخی دیگر نه. تنها چیزی که می­دانیم این است که درد مزمن به شدت ناتوان کننده است.

کمردرد مزمن باعث اختلال در عملکرد فرد و یا حتی از دست دادن استقلال در خانه یا محل کار می­شود. همچنین درد داشتن مداوم  باعث بروز مشکلات روانی مثل افسردگی، اعتیاد به مسکن، اختلال خواب، انزوا، مشکلات روابط بین فردی و حتی از دادن شغل می­شود. خوشبختانه می­توان برای تسکین کمردرد مزمن کارهایی انجام داد.

علل کمردرد

در برخی موارد کمردرد علت مشخصی ندارد (کمردرد غیر واختصاصی) و چندان جدی هم نیست.

رگ به رگ شدن یا کشیدگی عضلات، تاندون یا رباط که به دلایل زیر اتفاق می افتند، می تواند باعث کمردرد شوند:

• حرکت ناگهانی مثل چرخاندن غیر اصولی و نادرست
• بلند کردن اجسام بسیار سنگین
• وضعیت نامناسب بدن هنگام نشستن و ایستادن که باعث می­شود همیشه به کمر فشار وارد شود و عضلات کمر دچار اسپاسم دردناک شوند.

علل دیگر کمردرد می­تواند وجود عارضه های زیر باشد:

• سندروم دم اسبی- وقتی عصب­های انتهای ستون فقرات فشرده می­شوند، فرد دچار کمردرد، مشکلات مثانه و روده می­شود و علائم به سرعت تشدید پیدا کرده و بیمار باید فورا تحت درمان قرار گیرد.
• سیاتیک : علائم این عارضه شامل درد پایین کمر، درد پاها و بعضا احساس سوزش یا بی حسی از پایین کمر و باسن تا ساق و کف پا می باشد.
• فتق دیسک : یکی از بالشتک های ضربه گیر پر از ژل (دیسک) بین مهره­های کمری متورم شده، به عصب اطراف فشار وارد می­شود و باعث ایجاد درد ناگهانی و شدید پایین کمر می­گردد.
• تنگی کانال نخاعی : با تنگ شدن کانال نخاع عصب تحت فشار قرار می­گیرد و همین باعث درد، بی­حسی و ضعف کمر و پاها می­شود.
• پوکی استخوان: در این عارضه استخوان ضعیف­تر (شکننده ­تر) شده و احتمال شکستگی بالا می­رود، این ضعف می­تواند باعث شکستگی دردناک کمر شود.

سایر بیماری­هایی که می­توانند باعث کمر درد شوند:

• آرتریت، استئوآرتریت، آرتریت رماتوئید و رماتیسم ستون فقرات (اسپوندیلیت آنکیلوزان) به دلیل ایجاد التهاب در مفاصل ستون فقرات باعث کمردرد و خشکی عضلات کمر می­شوند. استئوآرتریت باعث درد پایین کمر و آرتریت نیز باعث تنگی کانال نخاع می شود.
• عفونت
• فشارهای ناشی از بافت­های نزدیک کمر
• تومورها

ریسک فاکتورها

کمردرد سن خاصی ندارد حتی کودکان و نوجوانان نیز ممکن است به کمردرد مبتلا شوند. اما عوامل زیر نقش مهمی در افزایش ریسک ابتلا به کمردرد دارند:

• سن: افزایش سن ریسک کمردرد را افزایش می دهد؛ کمردرد معمولا بین 30 تا 40 سالگی شروع می­شود.
• چاقی: اضافه وزن باعث می­شود به کمر فشار مضاعفی وارد شود.
• وجود بیماریهای خاصی مثل آرتریت و سرطان
• کم تحرکی: عدم تحرک باعث می­شود عضلات شکم و کمر ضعیف شده و همین موجب ایجاد کمردرد می­شود.
• بلند کردن نامناسب اجسام: خم شدن و بلند کردن اجسام سنگین می­تواند باعث کمردرد شود؛ باید زانوها را خم کنید و اجازه دهید کشیدگی و فشار به عضلات پا وارد شود نه عضلات کمر.
• سیگار: کمردرد در بین سیگاری­ها شایع­تر است؛ مصرف سیگار باعث سرفه و در نتیجه افزایش ریسک فتق دیسک می­شود؛ سیگار باعث کاهش جریان خون در ستون فقرات و افزایش ریسک پوکی استخوان می­شود.

افسردگی و اضطراب نیز ریسک ابتلا به کمردرد را افزایش می­دهند.

چه زمان باید سریعا به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت داشتن هر یک از علائم زیر سریعا به پزشک مراجعه نمایید:

• تب بالا
• تورم یا تغییر شکل کمر
• درد قفسه سینه
• مشکل در ادرار کردن یا کنترل ادرار و مدفوع هنگام اجابت مزاج
• بی حسی یا احساس سوزش در باسن یا آلت تناسلی
• کاهش وزن بی دلیل

همچنین با این علائم کمردرد نیز باید فورا به پزشک خود مراجعه کنید:

• وقتی درد از بالای کمر، بین دو کتف شروع می­شود.
• کمردرد بعد از استراحت بهبود پیدا نمی­کند یا هنگام شب بدتر می­شود.
• کمردردی که باعث اختلال خواب می­شود.
• کمردردی که با عطسه، سرفه یا هنگام اجابت مزاج تشدید پیدا می­کند.
• کمردردی که بلافاصله بعد از تصادف یا افتادن و حوادث دیگر ناشی می­شود.

این­ها علائم عارضه جدی­تری هستند که نیاز به پیگیری و درمان دارند.

درمان کمردرد حاد و مزمن 

درمان کمردرد معمولا غیر جراحی است. تنها درصد اندکی از بیماران نیاز به جراحی پیدا می­کنند.

خود مراقبتی

برای کمک به رفع کمردرد و بهبود هرچه سریع­تر خود می­توانید برخی از اقدامات را در منزل انجام دهید مثل:

قرار دادن کمپرس گرم و سرد در قسمت دردناک کمر : این کار باعث تسکین موقتی درد می­شود؛ کیسه­ های آب گرم را می­توانید از داروخانه تهیه کنید یا می توانید از بطری آب گرم استفاده کنید و یک کیسه سبزیجات یخ زده را درون یک پارچه قرار دهید.

• تا جاییکه می­توانید از انجام فعالیت روزانه خود دست نکشید: استراحت طولانی باعث بدتر شدن کمردرد می­شود.
• از مسکن­های ضد­ التهابی مثل ایبوپروفن استفاده کنید: مسکن­ ها را از نظر مضر نبودن بررسی کنید، اگر مطمئن نیستید از داروساز سوال کنید.
• دوش آب گرم بگیرید.
• ورزش­های آرام مثل پیتلاس، شنا، پیاده روی و یوگا انجام دهید.

مثبت اندیش باشید چون با حفظ روحیه و مثبت اندیشی سرعت بهبود بیماری­ها بالا می­رود.

کمربند طبی

گاهی اوقات برای تسکین درد کمربندهای طبی تجویز می شوند. استراحت مطلق لازم نیست ولی با استراحت کوتاه مدت در رختخواب به رفع دردهای شدید کمک میشود.

داروها

داروها در کنترل درد، رفع اسپاسم عضلات و بازگرداندن الگوی خواب به حالت عادی نقش مهمی دارند.

مصرف طولانی مدت داروها باید تحت نظر پزشک صورت گیرد چون احتمال بروز مشکلات مثل وابستگی و مقاومت دارویی وجود دارد.

تزریق اپیدورال استروئید، بلوک مفصل فاست و عصب کشی با فرکانس رادیویی و تزریق داخل غلاف عصب نیز در برخی مواقع کمک کننده است.

نقش تمرین درمانی در بهبود کمردرد

اگر به کمردرد چه حاد و چه مزمن مبتلا هستید، تمرین می­تواند به شما کمک کند!

آموزش درد و ازدیاد حساسیت همچنین تکنیک های بازیابی حرکت به بهبود دامنه حرکت، به دست آوردن قدرت عضلات، کاهش درد و پیشگیری از عود کمردرد یا کنترل درد کمک می­کنند.

در هنگام ارزیابی­ های اولیه، فیزیوتراپیست در مورد این که چرا و چگونه به کمردرد مبتلا شده­اید از شما  سوال می­کند. برای بررسی  وجود علائم کمردرد و رد کردن احتمال بیماریهای زمینه ­ای مهم، معاینه فیزیکی انجام می­شود. اختلال­های عملکردی مثل کاهش دامنه حرکت و ناتوانی در حرکت کردن نیز توسط فیزیوتراپیست بررسی خواهد شد. همچنین وضعیت قرار گرفتن بدن شما ارزیابی می­شود و به شما توضیح داده ­خواهد شد که قرارگیری نادرست بدن می­تواند عامل کمردرد شما باشد. بعلاوه، نحوه درست نشستن هنگام انجام کار یا هنگام بلند کردن اجسام و ورزش کردن به شما آموزش داده می­شود.

بعد از انجام ارزیابی­ های اولیه نوبت به تهیه یک برنامه فردی مدیریت تمرین درمانی است که منشا درد را از جنبه­های مختلفی مورد هدف قرار می دهد. فیزیوتراپیست به شما نحوه تمرینات کششی و تقویت کننده عضلات را آموزش می­دهد. به شما می­گوید چه زمانی برای حرکت دادن کمرتان مناسب است و حرکت کردن اصولی را به شما یاد خواهد داد. وقتی بیاموزید چه حرکاتی مناسب و اصولی و چه حرکاتی خطرناک و دردناک هستند می­توانید انعطاف پذیری بدن خود را افزایش داده و از ایجاد حسایست آن بکاهید. اگر دچار کمردرد مزمن هستید، یکی از مهمترین بخش­های توانبخشی کمردرد این است که فیزیوتراپیست مفهوم ازدیاد حساسیت و اینکه چرا و چگونه ما درد را احساس می­کنیم را برایتان توضیح دهد.

جراحی

زمانی که خودمراقبتی و درمان­های محافظه­کارانه باعث بهبود نسبی درد نشوند، و تنها زمانی که کمردرد به جراحی جواب دهد، انجام جراحی ضرورت پیدا می­کند.

همه بیمارانی که کمردرد شدید درمان نشده دارند نمی­توانند جراحی شوند. برای جراحی باید وجود هر گونه مشکل مکانیکی (ناپایداری ستون فقرات) و فشردگی عصب­ها مورد توجه قرار گیرند.

برای درمان فشردگی عصب­ها باید جراحی لامینکتومی انجام شود. برای برداشتن فشار از روی عصب­ها، شاید لازم باشد قسمت زیادی از استخوان­ها برداشته شود. مفصل فاست باعث ثبات و پایداری ستون فقرات می­شود. برداشتن یک یا دو مفصل فاست باعث شل شدن یا کاهش ثبات ستون فقرات می­شود مخصوصا وقتی از قبل بیمار دچار فتق و لغزش دیسک باشد. بنابراین برای برخی از بیماران انجام فیوژن توصیه می­شود.

در عمل فیوژن نیز لازم است مسائل مکانیکی ناپایداری مربوط به سرخوردگی مهره مورد ملاحظه قرار گیرد.

پیشگیری

پیشگیری از کمردرد ساده نیست ولی می­توانید برای کاهش ریسک ابتلا به آن اقدامات پیشگیرانه­ای مانند موارد زیر انجام دهید:

• از حرکاتی که باعث رگ به رگ شدن و کشیدگی عضلات کمر می­شود و نشستن طولانی مدت بپرهیزید.
• اجسام را به درستی بلند کنید: برای بلند کردن اجسام کمرتان را خم نکنید؛ ابتدا زانو را خم کرده و بدن را نزدیک جسم سنگین نگه دارید.
• با ورزش منظم و رعایت رژیم غذایی سالم از اضافه وزن و چاقی جلوگیری کنید.
• مرتبا تمرینات مربوط به کمر و تمرینات کششی انجام دهید پزشک عمومی یا فیزیوتراپیست در این زمینه می­توانند به شما کمک کنند.
• تشک مناسب برای رختخواب خود انتخاب کنید.
• تحرک کافی داشته باشید: با ورزش منظم عضلات کمر همیشه قوی می­مانند. بزرگسالان باید حداقل دو ساعت و نیم در هفته ورزش کنند.
• از مصرف دخانیات پرهیز کنید.
• الگوی خواب منظمی داشته باشید و 6 تا 8 ساعت در شب بخوابید.
• به حفظ سلامت روحی و روانی خود اهمیت دهید.
• رژیم غذایی سالم داشته باشید؛ به قدر کافی آب بنوشید و از غذاهای فرآوری شده پرهیز کنید.

وضعیت قرار گرفتن بدن بسیار حائز اهمیت است. معمولا هنگام بلند کردن اجسام، نشستن، استفاده از ابزارهای دجیتال یا تماشای تلویزیون، اکثر افراد بدنشان را در وضعیت نامناسبی قرار می­دهند. به همین دلیل باید :

• تا جایی که امکان دارد از بلند کردن اجسام سنگین بپرهیزید ولی اگر مجبور به این کار بودید اجازه دهید وزن جسم به پاها منتقل شود: هنگام بلند کردن اجسام پشت را راست نگه داشته، زانوها را خم کرده و بدن را به جسم سنگین نزدیک کنید؛ اگر جسم خیلی سنگین است یا شکل نامناسبی دارد از دیگران کمک بگیرید.
• هنگام ایستادن قوز نکنید: لگن باید در وضعیت خنثی قرار گیرد اگر مجبور هستید ساعت طولانی بایستید به نوبت یک پا را روی یک چهارپایه کوتاه قرار دهید تا فشار کشیدگی از روی کمر برداشته شود.
• از صندلی های گردان دسته داری که به خوبی از پایین کمر محافظت می کنند استفاده نمایید : زانوها و مفصل ران در یک سطح قرار داده و سعی کنید یک بالش یا حوله در انتهای ستون فقرات خود قرار دهید تا انحنای طبیعی آن حفظ شود؛ هر 30 دقیقه وضعیت نشستن خود را تغییر دهید.