کیست گانگلیون، یک توده ورمی است که به طور معمول در اطراف دست یا مچ دست شکل می‌گیرد. این کیست‌ها دارای یک کپسول مفصلی هستند که با مایع پر شده است و عموماً غیرسرطانی هستند و به سایر مناطق بدن نگسترند. اگرچه اندازه این کیست‌ها ممکن است بزرگ شوند، اما به مناطق دیگر بدن انتشار نمی‌یابند. کیست‌های گانگلیون به طور معمول در پشت دست یا کف مچ دست شکل میگیرند. کیست‌هایی که در پشت دست ایجاد می‌شوند، به آنها کیست گانگلیونی خلفی (dorsal) گفته میشود، در حالی که کیست‌هایی که در کف مچ دست رخ می‌دهند، به آنها کیست گانگلیون مچ دست می‌گویند. این نوع کیست‌ها و کیست‌های مخاطی به عنوان بیماری‌های رایج در نظر گرفته می‌شوند. در صورتی که کیست دردناک باشد، متخصص می‌تواند به سرعت درمان آن را انجام دهد.
دلایل
کیست های گانگلیون حتی «کیست واقعی» نیستند. بلکه این نوع کیست ها کیسه هایی مملو از مایع است که از مفاصل کوچک مچ دست و یا از مایع بینابینی تاندون های مچ دست سر منشأ میگیرند. وقتی این مایع که مایع سینوویال نامیده میشود از فضای اطراف نشت پیدا می‌کند، ساختاری کیسه مانند به نام کیست گنگلیونی شکل می‌گیرد. مایع درون این کیست همانند مایع درون مفاصل و غلاف تاندون است. این مایع دلمه مانند بوده و شکل آن مانند ژله است.
لازم است دکتر این غده را چک کند تا اطمینان حاصل شود که واقعا کیست گنگلیون است. اگرچه اکثر برآمدگی (bump) و غده (lump) مربوط به کیست گنگلیون است، بیماری های دیگری هستند که درمان متفاوتی دارند. انواع دیگری از تومورها نظیر لیپوم یا تومور غول ساخته استخوان، عفونت ها و برجستگی کارپال (خار استخوان) و دیگر بیماری ها باعث ایجاد برآمدگی در اطراف مچ دست می‌شوند.
عوامل خطر کیست گنگلیون
برخی از ریسک فاکتورهایی که ممکن است احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهند عبارت اند از:
- زنان بیشتر از مردان به کیست دست دچار می‌شوند.
- افراد مبتلا به ورم مفاصل و استخوان ها (استئوآرتروز) و یا بیماری تخریب مفصلی بیشتر در معرض این کیست‌ها هستند.
- سابقه آسیب به تاندون و یا مفصل باعث ضعیف شدن بافت های همبند شده و کیست ایجاد میشود.
علائم
کیست گنگلیون معمولاً به صورت برآمدگی روی دست و یا مچ دیده میشود. اکثر افراد حس می‌کنند که این کیست‌ها به تدریج بزرگ شده و گاهاً به صورت گذرا بوده به نحوی که به سطح فعالیت فرد بستگی دارد.
برخی از علائم این بیماری عبارت اند از:
- درد و حساسیت به لمس
- مشکل در دست گرفتن اشیا
- بی حسی و سوزن سوزن شدن
تصور میشود بیشتر این علائم بر اثر فشار کیست به نواحی اطراف از جمله تاندون و یا عصبها بوده است.
تشخیص
سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی
پزشک در اولین نوبت از شما در مورد سابقه بالینی و علائمتان می پرسد. ممکن است سؤالاتی از قبیل اینکه چه مدت به گنگلیون دچار شده اید و یا آیا اندازه آن تغییر می‌کند و یا دردناک است از شما بپرسد.
برای تشخیص درد به هنگام لمس قسمت دچار بیماری را فشار می‌دهد. با توجه به نیمه شفاف بودن گنگلیون، دکتر می‌تواند چراخ قوه خودکاری را روی کیست بتاباند و ببیند که نور از آن رد میشود یا غیر.
اشعه ایکس
این اشعه تصاویر واضحی از ارگان های متراکم بدن مثل استخوان بدست می‌دهد. این اشعه ها گرچه کیست گنگلیون را نشان نمی‌دهند، اما می‌توانند نشان وجود بیماری های دیگر مثل آرتروز و یا تومور استخوان را نفی کنند.
اسکن تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) یا اولتراسوند
این روش ها بهتر می‌توانند بافت های نرمی مثل گنگلیون را نشان دهند. برای تشخیص گنگلیونی که قابل دیدن نیست و یا تمایز کیست از سایر تومور لازم است MRI یا اولتراسوند انجام شود.
درمان
گاهی اوقات، کیست گانگلیون مچ دست به صورت خودبخود بهبود می‌یابد و ناپدید میشود، در حالی که در برخی موارد ممکن است باقی بماند و اندازه آن بزرگتر شود. کیست گانگلیون به صورت یک دریچه یکطرفه شکل می‌گیرد که مایع وارد آن میشود، اما نمی‌تواند از آن خارج شود. هنگامی که کیست به اندازه کافی بزرگ میشود، فشاری بر روی بافت‌های اطراف آن ایجاد میشود. این فشار ممکن است منجر به درد شود و به همین دلیل معمولاً لازم است کیست برطرف شود. روش‌های مختلفی برای درمان کیست گانگلیون مچ دست وجود دارد.
معاینه
برخی از متخصصین درمانی برای کیست پیشنهاد نمی‌دهند. با وجود اینکه ظاهر کیست گنگلیون برای بسیاری ناخوشایند است و برخی هم از این بابت احساس ناراحتی می‌کنند، عموماً این کیست‌ها خطرناک نیستند. بسیاری از بیماران احساس بهتری خواهند داشت در صورتیکه اطمینان داشته باشند این کیست‌ها در طولانی مدت مشکلی ایجاد نمی‌کنند. درمان کیست به خصوص در مورد کیست گنگلیون کف دست مشکل ساز بوده و عوارضی مثل عفونت، آسیب به تاندون مچ دست و عود مجدد کیست ممکن است اتفاق بیفتد.
اگر کیست برای بیمار قابل تحمل باشد بسیاری از متخصصین پیشنهاد می‌کنند که بدون درمان رها شود.
بی حرکت سازی
فعالیت فرد باعث میشود که اندازه گنگلیون بزرگتر شده و فشار روی عصب نیز افزایش یافته و دردناک شود. بریس و یا آتل برای مچ دست علائم را تسکین داده و اندازه آن را کوچکتر می‌کند.
با کاهش یافتن درد، دکتر تمریناتی را تجویز می‌کند که مچ دست را تقویت کرده و محدوده حرکتی آن را بیشتر می‌کند.
مکش (مایع درون کیست)
وارد کردن سوزن به کیست و مکش مایع درون آن ممکن است مؤثر باشد. با این وجود، مایع ژله ای درون کیست همیشه به خوبی همراه با سوزن بیرون نمی‌آید. علاوه بر این، در این روش درمان پوشش کیست باقی مانده و کیست در 50 درصد مواقع دوباره ایجاد میشود. مزیت تخلیه مایع کیست این است که عمل ساده ای بوده و احتمال ایجاد عوارض بسیار کم است. عود مجدد بیماری یکی از معایب این روش است.
جراحی
تهاجمی ترین روش درمان کیست گنگلیون دردناک و یا مداوم از بین بردن آن به روش جراحی است. کیست حین جراحی، همراه با کیسه حاوی مایع آن برش داده شده میشود. علاوه بر آن، هرگونه محل اتصال کیست به مفصل و یا غلاف تاندون مسدود می‌گردد. این امر گرچه مؤثر خواهد بود در اغلب مواقع بخش کمی از گنگلیون مچ دست دوباره ایجاد میشود. درمان به روش جراحی هم به صورت روش جراحی باز (از طریق برش پوست) و یا جراحی آرتروسکوپی به خوبی توضیح داده شده است. هر جراحی روش درمانی مد نظر خود را انجام می‌دهد.
درمان خانگی
روش درمانی دیگری که برخی آن را سنتی و برخی آن را تا حدی بدوی می نامند این است که کیست را با یک شی‌ء سفتی مثل کتاب له کنید. اینطور کیست می‌ترکد و پوشش آن پاره میشود. اگرچه اغلب افراد با این روش آشنا هستند، چون احتمال آسیب ناشی از ضربه وجود دارد این روش توصیه نمی‌شود.
تلاش برای له کردن کیست باعث ایجاد آسیب میشود. همچنین گزارشات اندکی در دست هست که در اثر فشار بیش از حد برای له کردن شکستگی استخوان اطراف مچ ایجاد شده است.
جلوگیری از کیست‌های گنگلیون
حفظ سلامتی مفاصل بهترین راه برای جلوگیری این کیست‌ها و کیست‌های مخاطی مچ دست، انگشتان و دست است. نکات حائز اهمیت عبارت اند از:
- جلوگیری از آسیب های شغلی و فعالیت هایی که به آسیب به مفاصل می انجامند.
- ترک سیگار (تنباکو به تاندون ها و بافت های نرم صدمه میزند).
- استراحت دادن به مچ دست و انگشتان بعد از کار زیاد
- کش دادن منظم دست و مفاصل انگشتان
