در اثر خرد شدن و فروریختن بدنه مهره، شکستگی مهره کمر(VCF) اتفاق میافتد که معمولا با درد شدید، تغییر شکل ستون فقرات و کاهش ارتفاع مهره ها همراه است. این شکستگیها در ستون مهرههای صدری (وسط ستون فقرات) مخصوصا در قسمتهای پایین شایع است.
انواع شکستگی
شکستگی چندین نوع دارد: شکستگی فشاری، انفجاری، شکستگی ناشی از خم شدن ستون فقرات و در رفتن مهره ها. تمام این نوع شکستگیها را مختصرا توضیح میدهیم. ممکن است پزشک برای توصیف شکستگی از عباراتی مثل پایدار، ناپایدار، مینور یا ماژور استفاده کند.
شکستگی فشاری
شکستگی فشاریاین نوع شکستگی در بیماران مبتلا به پوکی استخوان یا افرادی که به دلیل ابتلا به سایر بیماریها (مثل سرطان) استخوان شکنندهای دارند بیشتر مشاهده میشود. مهره ها فشار زیادی را میتوانند تحمل کنند اما اگر به طور ناگهانی فشار زیادی به مهره ها وارد شود که قادر به تحمل آن نباشد در اثر این فشار مهره ها دچار شکستگی خواهند شد. شکستگی گوه ای یک نوع از شکستگی فشاری است که جلوی مهره زیر فشار متلاشی شده و شکلی گوه مانند پیدا میکند.
شکستگی انفجاری
ترومای شدید مانند تصادفات باعث این نوع شکستگی میشوند. این شرایط زمانی رخ میدهد که مهره ها در اثر نیروهای شدید فشرده میشوند. برخلاف شکستگی فشاری، با ترکیدن مهره فقط یک قسمت از مهره آسیب نمیبیند بلکه از چندین قسمت دچار شکستگی میشود. چون مهره به طور کامل خرد میشود، ممکن است تکه های استخوان در محل پخش شده و باعث وارد شدن آسیب به کانال نخاعی شود. این نوع شکستگی شدیدتر از شکستگی فشاری میباشد.
شکستگی ناشی از خم شدن ستون فقرات
هنگام تصادف با خودرو بدن فرد با فشار به سمت جلو هل داده شود و ممکن است مهره ها در نتیجه فشار وارد شده از یکدیگر جدا شوند. ستون فقرات دارای قابلیت خم شدن به سمت جلو است، اما اگر این خم شدن با نیروی زیاد و به صورت ناگهانی انجام شود، باعث وارد شدن فشار بیش از حد به ستون فقرات میگردد که می تواند شکستگی یک یا چند مهره را به همراه داشته باشد. اگر فرض کنیم ستون فقرات از سه بخش ستون مانند تشکیل شدهاست، شکستگی ناشی از خم شدن معمولاً باعث ایجاد شکستگی در ستون عقبی و میانی میشود. یک مثال از این نوع شکستگی در شکل زیر نشان داده شدهاست.
در رفتن مهره ها
در صورتی که فرد به هر یک از موارد شکستگی فوق دچار شود و مهرهها از محل خود جا به جا شده و در رفته باشند، فرد دچار در رفتگی ناشی از شکستگی استخوان شده است. معمولاً، این نوع شکستگی هر سه ستون تشکیل دهنده ستون فقرات را تحت تاثیر قرار میدهد و به این ترتیب این ناحیه از بدن بسیار ناپایدار میشود.
شکستگیهای پایدار و ناپایدار
- شکستگی های پایدار باعث تغییر شکل ستون فقرات یا آسیب عصبی نمیشوند. در این نوع شکستگی ستون فقرات به خوبی میتواند وزن بدن را تحمل کند (کمر در زمان شکستگی پایدار کارایی خود را از دست نمیدهد)
- شکستگی های ناپایدار باعث میشود کمر نتواند به خوبی وزن بدن را تحمل کند. در این نوع عارضه احتمال پیشرفت شکستگی و آسیب دیدگی بیشتر بسیار زیاد است. همچنین باعث تغییر شکل ستون فقرات میشوند.
شکستگیهای مینور و ماژور
- شکستگی مینور به این معنی است که قسمت پشت مهره دچار شکستگی میشود، این قسمتها معمولا برای پایداری و ثبات ستون مهره ها چندان مهم نیستند. در قسمتهای پشتی مهره، زائده خاری و مفصل فاست (زائده مفصلی) قرار دارد. شکستگی این قسمت ها چندان جدی و خطرناک نیست.
- شکستگی ماژور به این معنی است که قسمتی از بدنه مهره، پایه (پدیکول) یا تیغه قوس مهره دچار شکستگی میشود. چون بدنه مهره به تحمل وزن زیاد و توزیع نیروی حرکت بدن کمک میکند ،شکستگی آن مهم و جدی تلقی میشود. شکستگی بدنه مهره باعث میشود مهرهها به درستی سر جای خود قرار نگیرند. شکستگی پایه یا تیغه مهره نیز خطرناک است چون احتمال آسیب دیدن عصبها بسیار زیاد است . پایه و تیغه مهره باعث میشوند که ستون فقرت پایدار و با ثبات باشد. در صورت شکستن آنها ، ستون فقرات دچار ناپایداری میشود.
علت شکستگی مهره کمر
بیماران مبتلا به پوکی شدید استخوان، با انجام فعالیتهای ساده مثل عطسه شدید یا بلند کردن یک جسم سبک ممکن است دچار شکستگی مهرههای کمر شوند. وقتی پوکی استخوان متوسط باشد، فشار و ضربه های شدیدتری مثل افتادن یا بلند کردن جسم سنگین باعث شکستگی مهره کمری میگردد. افزایش سن احتمال بروز این وضعیت را افزایش میدهد به طوریکه ۴۰% زنان ۸۰ سال به بالا دچار این نوع شکستگی میشوند. شکستگی مهره کمر بیشتر در بین زنان رایج است ولی در مردان مسن نیز مسئله مهمی به شمار میرود. افرادی که در اثر پوکی استخوان دچار شکستگی مهره میشوند ۵ برابر احتمال دارد دچار شکستگی ثانویه مهره شوند. شکستگی مهره معمولا بدون علامت یا همراه با علائم خفیف است ولی ریسک وقوع شکستگی بیشتر وجود دارد.
افرادی که ستون فقرات سالم دارند غالبا به دلیل صدمات شدید مثل تصادف، آسیب دیدگی ناشی از ورزش یا افتادن دچار شکستگی مهره کمر میشوند.
در بین افراد زیر ۵۵ سال فاقد سابقه آسیب دیدگی یا ضربه جزئی، تومورهای متاستاتیک شایع ترین علل شکستگی مهره به شمار میروند. استخوانهای ستون فقرات محل انتشار انواع سلول های سرطانی هستند. سرطان باعث میشود قسمتی از مهره کمر تخریب شود و با ضعیف شدن استخوان کل مهره خرد شده و فرو میریزد.
علائم
مهمترین علائم بالینی شکستگی مهره کمر شامل یک یا چند موارد زیر است :
شروع درد ناگهانی- افزایش شدت درد هنگام ایستادن یا راه رفتن
- کاهش درد هنگام دراز کشیدن به پشت
- کاهش دامنه حرکت کمر
- کاهش ارتفاع ستون فقرات
- تغییر شکل و ناپایداری ستون فقرات
شروع درد ناگهانیچه زمانی و چگونه باید برای درمان مراجعه کنید؟
در صورت داشتن هریک از موارد زیر برای بررسی کمردرد به پزشک مراجعه نمایید؟
- داشتن سن بالای ۶۵ سال و زیر ۱۲ سال
- احساس درد هنگام استراحت
- کاهش وزن
- داشتن سابقه بیماری سرطان
در صورتی که علاوه بر کمردرد دارای یکی از علائم زیر هستید فورا به پزشک مراجعه کنید:
- از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع
- درد شدید، بی حسی یا ضعف
- تب شدید
آزمایشات و تشخیص
با معاینه و گرفتن شرح حال بیمار، می توان شکستگی مهره را تشخیص داد اما رادیوگرافی ، سی تی اسکن و MRI به تایید تشخیص بیماری، پیش بینی پیشرفت بیماری و تعیین بهترین روش درمان کمک می کنند.
- رادیوگرافی اشعه x: با این روش تشخیصی ساختار مهره و مفاصل به وضوح قابل مشاهده است. همچنین راستای استخوان، تخریب دیسک و زائده های استخوانی که باعث آسیبدیدگی اعصاب میشوند نیز قابل مشاهده میباشند.
- سی تی اسکن (CT) : یک روش تصویربرداری تشخیصی است که با استفاده از کامپیوتر شکل و اندازه کانال نخاع، محتویات آن و ساختارهای اطرافش را نشان میدهد. این روش همراه با میلوگرام ستون فقرات برای نشان دادن اطلاعات بیشتر انجام می شود.در این روش تشخیصی رنگ در نزدیکی کانال نخاع تزریق میشود. با این نوع تصویربرداری میتوان به راحتی جزئیات استخوان اعم از تنگی کانال را مشاهده کرد.
- MRI: یک روش تشخیص ۳ بعدی است که با استفاده از مغناطیس قوی و فناوری کامپیوتر پیشرفته ساختارهای نخاع، ریشههای عصبی و محیطهای اطراف همچنین تورم، تخریب و تومورها را نشان میدهد.
- سنجش جذب اشعه ایکس با انرژی مضاعف (DXA یا DEXA) یا سنجش تراکم استخوان : این روش تشخیصی چگالی مواد معدنی استخوان را اندازه گیری میکند و پوکی استخوان را تشخیص میدهد. اسکنر بدون ایجاد درد و به سرعت اشعههای ایکس را از دو منبع مختلف به طور متناوب با یک فرکانس ثابت به سمت استخوان تحت بررسی منتشر میکند. سنجش تراکم استخوان کوچکترین تغییر در جرم استخوان را شناسایی میکند و روش منعطفتری است چون برای بررسی ستون فقرات و اندامهای تحتانی قابل استفاده است. اسکن ستون فقرات، لگن و کل بدن کمتر از ۴ دقیقه زمان میبرد.
درمان شکستگی مهره کمر
در شکستگی حاد مهره به دلیل ایجاد ناپایداری مهره (عدم انسجام یا کند منسجم شدن) در محل شکستگی بیمار دچار درد میشود. درد ناشی از شکستگی مهره کمر ۳ ماه طول میکشد و خود به خود برطرف میشود. اما معمولا طی چند هفته تا چند روز شدتش کاهش پیدا میکند. افرادی که دارای درد شدید هستند با استراحت و عدم فعالیت بهبود پیدا میکنند ولی از کم تحرکی زیاد باید پرهیز شود.
داروها
از داروهای مسکن برای تسکین درد شکستگی مهرهها استفاده میشود. معمولا استامینوفن و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی همچنین داروهای شل کننده عضلات و داروهای مربوط به دردهای عصبی / استخوانی تجویز میشوند. مخدرها برای دوره درمانی کوتاه یک الی دو هفته قابل استفاده هستند.
علاوه بر کاهش درد، پیشگیری از شکستگیهای بعدی نیز اهمیت دارد. پزشکان معمولا داروهای تقویت کننده استخوان که به بیس فسفانات معروف هستند (مثل استونیل، بونیوا و فوزاماکس) را تجویز میکنند که به حفظ یا افزایش تراکم استخوان کمک میکنند.
بریس
بریس برای محدود کردن دامنه حرکت مهره شکسته استفاده میشود . بریسهای سفت و محکم با محدود کردن دامنه حرکت کمر به کاهش درد کمک میکنند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیبرای درمان شکستگی مهره کمر ، فیزیوتراپی بسیار اهمیت دارد. فیزیوتراپیست برای محافظت از ستون فقرات حرکات استاندارد را به بیمار آموزش میدهد. با این تمرینات از ایجاد شکستگیهای بیشتر در استخوانهای مجاور جلوگیری میگردد.
فیزیوتراپیست با استفاده از پدها، پالسهای الکتریکی که عضلات را تحریک میکنند، طب سوزنی و فراصوت به تسکین درد نیز کمک خواهد کرد.
وقتی شکستگی مهره کمر در حال بهبودی است ولی بیمار فعالیت فیزیکی اندکی دارد، عضلات مرکزی بدن، کمر و لگن او ضعیف هستند. این ضعف باعث میشود در انجام فعالیت روزمره خود دچار مشکل شود. همچنین ریسک افتادن فرد افزایش پیدا میکند. بنابراین هنگام درمان شکستگی مهره، لازم است بیمار عضلات شکم و پاهای خود را قوی کند. فیزیوتراپیست در این زمینه نیز به بیمار کمک خواهد کرد.
جراحی
در صورتی که درمانهای محافظه کارانه موثر نباشند، پزشک دو روش کمتر تهاجمی ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی را مورد بررسی قرار میدهد. با پیشرفت تکنولوژی نیاز به انجام عمل های تهاجمی کاهش پیدا کردهاست.
ورتبروپلاستی معمولا به صورت سرپایی انجام میگیرد ولی برخی از بیماران لازم است یک شب در بیمارستان بستری شوند. ورتبروپلاستی بر اساس تعداد مهرههای درگیر، یک الی دو ساعت طول میکشد. برای این روش جراحی، از بیهوشی موضعی و تزریق آرام بخش به صورت درون وریدی یا بی هوشی عمومی استفاده میشود. با استفاده از اشعه ایکس، یک سوزن کوچک حاوی سیمان استخوانی اکرولیک به مهرهی خرد شده تزریق میشود. با سفت شدن سیمان بعد از گذشت چند دقیقه، مهرهی شکسته شده محکم و ثابت میشود. بیشتر متخصصین بر این عقیده هستند که با استفاده از تکیهگاه مکانیکی و ثباتی که سیمان استخوانی ایجاد میکند درد از بین میرود. در کیفوپلاستی با استفاده از یک بالون سیمان در محل، تزریق شده و باعث افزایش ارتفاع استخوان فرو ریخته میشود. فضایی که توسط بالون ایجاد میگردد با استفاده از سیمان پر میشود.
برای بیمارانی که دارای شرایط زیر هستند روشهای ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی مورد بررسی قرار میگیرد:
- شکستگی مهره کمر ناشی از پوکی استخوان در هر نقطه از ستون فقرات که بیش از ۲ هفته طول کشیده و باعث ایجاد درد متوسط یا شدید شدهاست.
- متاستاز دردناک و میلوما متعدد
- همانژیوم دردناک مهره (تومورهای خوش خیم عروق خونی)
- نکروز استخوان مهره (عارضهای که در اثر جریان ناکافی خون در استخوان رخ میدهد و باعث مرگ استخوان میشود)
- تقویت بدنه ضعیف مهره قبل از انجام جراحی تثبیت.
در صورتی که بیمار دارای شرایط زیر باشد نباید این روشهای جراحی روی او انجام شود:
- شکستگی مهره کمری که کاملا بهبود یافته یا به درمانهای محافظه کارانه جواب دادهاست.
- شکستگی مهره کمری که بیش از یک سال طول کشیده است.
- خرد شدن ۸۰ تا ۹۰% بدنه مهره
- داشتن اسکولیوز یا غوز به دلایلی غیر از پوکی استخوان
- داشتن تنگی کانال نخاع یا فتق دیسک همراه با فشردگی نخاع یا عصب و از دست دادن عملکرد عصبی که ربطی به شکستگی مهره کمر ندارد.
- داشتن اختلالات انعقاد خون درمان نشده (یا بیماری هایی که بر انعقاد خون تاثیر میگذارند)
- عفونت استخوان (التهاب استخوان و مغز استخوان که معمولا در اثر عفونت باکتریایی رخ میدهد)
- عفونت دیسک کمر (التهاب غیر باکتریایی دیسک مهره یا فضای دیسک کمر)
- آسیب شدید کانال نخاع در اثر تومور یا یک زائده استخوانی
میزان عوارض روش ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی در شکستگی های مهره کمر ناشی از پوکی استخوان کمتر از ۲% و برای شکستگی های مهره کمر ناشی از تومور ۱۰% برآورد شده است. قبل از انجام این عملها باید معایب و مزایای آنها بررسی شود. درصد زیادی از بیماران بعد از انجام این اعمال جراحی دردشان به میزان قابل توجهی کاهش پیدا میکند ولی تضمینی وجود ندارد که این عمل برای همه افراد موفق آمیز باشد.
پیگیری درمان
تمام دستورالعملهای پزشک خود را دنبال کنید و در صورت داشتن هر گونه ابهام از او سوال نمایید:
- داروها را طبق دستور مصرف کنید.
- استفاده از کمپرس یخ در محل درد به کاهش درد کمک میکند. یک هفته بعد از شروع درد، از کمپرس یخ یا آب گرم، هرکدام که با آن احساس بهتری دارید استفاده نمایید.
- تا زمانی که پزشک اجازه نداده است، از انجام فعالیت های دردناک یا طاقت فرسا یا بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید.
- برای اینکه مطمئن شوید وضعیتتان روبه بهبودی است در جلسات پیگیری درمان شرکت کنید.
