سکته‌ی مغزی (که تصادف مغزی-عروقی نیز نامیده می‌شود) به وضعیتی گفته می‌شود که بخشی از مغز به خاطر عدم دریافت خون کافی دچار آسیب می‌شود. این کمبود خون معمولاً به خاطر اختلال در جریان خون مغزی است و سکته‌ی مغزی ایسکمیک نام دارد. همچنین این مشکل می‌تواند در اثر پارگی عروق خونی رخ دهد که در این صورت سکته‌ی مغزی هموراژیک نامیده می‌شود. محل و شدت آسیب مغزی معمولاً با اختلالات شناختی و جسمی در فرد بیمار مرتبط است.
آثار سکته‌ی مغزی
آثار سکته‌ی مغزی می‌تواند گسترده بوده و فعالیت‌های جسمی، شناختی، عاطفی، ارتباطی، اجتماعی و کارکردی فرد را مختل کند. معمولاً سکته‌ی مغزی تأثیراتی منفی بر فعالیت‌های فیزیکی و حرکتی فرد دارد. سکته‌ی مغزی (استروک) بسته به شدت، ممکن است باعث اختلال در راه رفتن، تعادل و استقلال داشتن برای یک زندگی باکیفیت شود. مشکلات رایج بعد از سکته‌ی مغزی عبارتند از:
- سفتی و گرفتگی عضلاتی مانند عضلات ساق پا و عدم کارکرد آن‌ها مانند قبل
- عدم ثبات و استواری در زانو و ران
- ضعف یک طرف بدن یا قوزک‌ها
- تغییر وضعیت قوزک پا در چرخه‌ی راه رفتن
- افتادگی پا یا عدم توانایی دورسی‌فلکشن در فاز تاب خوردن پا هنگام راه رفتن
- تماس انگشتان پا در ابتدای فاز ایستادن جهت راه رفتن
- تلاش برای راه رفتن عادی
مشکلاتی که ارتوتیست‌ها می‌توانند در آن‌ها کمک کنند، مشکلات مربوط به ضعف عضلانی، اسپاستیسیتی (افزایش غیر عادی توان عضلانی و فعالیت آن) و عدم هماهنگی است که با مداخله‌های بیومکانیکی ما، هدف قرار می‌گیرند.
ارتز چه سودی برای بیماران مبتلا به سکته‌ی مغزی دارد؟
همانطور که اشاره شد، سکته‌ی مغزی می‌تواند باعث آسیب به قسمت‌هایی از مغز شود که مسئول حالت بدن (پوسچر) و حرکت هستند. بعد از سکته‌ی مغزی، افراد بیمار معمولاً دیگر مانند قبل قادر به ایستادن و راه رفتن نیستند؛ طرز راه رفتن آن‌ها پاتولوژیک (غیرعادی) خواهد بود. این طرز راه رفتن پاتولوژیک روی کل بدن تأثیر گذاشته و باعث بروز مشکلات زیر می‌شود:
- ایمن نبودن در زمان ایستادن و راه رفتن
- مشکلات تعادلی
- کاهش زیاد توانایی حرکت عضلات
- ایجاد دفورمیتی (بدشکلی)
اختلالات ناشی از سکته‌ی مغزی (stroke) را می‌توان با کمک ارتز کاهش داد و یا برطرف کرد. برای مثال ارتز می‌تواند در راه رفتن و ایستادن مجدد به بیمار کمک کند. علاوه بر این خطر آسیب‌های ثانویه‌ی ناشی از طرز راه رفتن پاتولوژیک را نیز کاهش می‌دهد. ارتز همراه با فیزیوتراپی و کاردرمانی به فرد کمک خواهد کرد تا طرز راه رفتن مناسب و احساس امنیت داشته باشد. عدم لنگیدن و افتادن باعث ایجاد حس اعتماد به نفس خواهد شد. در نتیجه ارتز در به حرکت درآوردن اولیه‌ی فرد نقش مؤثری دارد. در اکثر موارد تهیه‌ی ارتز قوزک-پا که منحصراً برای فرد ساخته شده است مناسب خواهد بود.
یک ارتز با عناصر عملکردی مجزا بر سطوح مختلف تأثیر می گذارد:
- حمایت از عضلات فلج‌شده‌ی ساق پا (پلانتار فلکسور) برای ایجاد ایمنی بیشتر در زمان ایستادن و راه رفتن
- حمایت از عضلات پایین ساق پا (دورسال فلکسور) برای جلوگیری از لغزیدن
- ایجاد تعادل با کمک ویژگی‌های کارکردی و فنرها
ارتز با این سه کارکرد، به عضلات کمک می‌کند تا با پالس‌های حرکتی، ارتباط درستی با مغز برقرار کنند. ارتباط مغزی برنامه‌ای کنترلی است که مغز برای انجام الگوهای حرکتی پیچیده دارد.
چه نوع ارتزی برای بیماران سکته‌ی مغزی مناسب است؟
انواع مختلفی از ارتزها برای پایین‌تنه و بالاتنه وجود دارند که بیماران سکته‌ی مغزی با رضایت از آن‌ها استفاده کرده‌اند. از این ارتزها می‌توان در توانبخشی به مدت یک سال یا بیشتر استفاده کرد. از ارتز برای حمایت از یک بخش اندام پایین‌تنه استفاده می‌شود تا توانایی حرکت و قدرت عضلات مجاور آن زیاد شود. انتخاب ارتز باید مطابق نیازهای فرد بیمار باشد، چون کنترل عضلات سریعاً تغییر می‌کند و مشکلاتی مانند تورم هم ممکن است فوراً تغییر کنند. همچنین اسپاستیسیتی یا عدم تعادل عضلات می‌تواند باعث کج شدن مفاصل و کوتاه شدن یک یا چند عضله شود. معمولاً قسمتی از عضله‌ی ساق پا کوتاه‌تر می‌شود و باعث جمع شدن انگشتان به داخل و انحراف قوزک پا به خارج خواهد شد. می‌توان با استفاده از یک اسپلینت مناسب از این کوتاه شدن جلوگیری کرد. اگر کوتاهی عضله اتفاق افتاده باشد می‌توان آن را با استفاده از ارتز کشش پویا، که عملکردی مانند فنر دارد که دائماً در حال کشش عضله‌ی درگیر است، برطرف کرد. ارتوتیست ما بیمار را معاینه خواهد کرد و درمان را برای او توضیح خواهد داد. متداول‌ترین راه‌های درمانی ما عبارتند از:
ارتز قوزک-پا برای واکنش زمین (GRAFOs)
ارتز GRAFOs در موارد زیر کمک می‌کند:
- ضعف قوزک پا و عدم ثبات
- ضعف دورسی‌فلکشن (افتادگی پا)
- عدم ثبات زانو
این ارتزها موارد بالا را با بلند کردن پا برای جلوگیری از افتادگی پا و با جلوگیری از جلوزدگی تیبیا (درشت‌نی) و خالی‌شدن زانو انجام می‌دهند.
این ارتزها به حفظ طول همسترینگ و ساق پا کمک کرده و باعث جلوگیری از زانودرد و دژنراسیون خواهند شد.
سه مدل ارتز قوزک-پا برای واکنش زمین (GRAFOs) وجود دارد که می‌توان از آن‌ها در بیماران سکته‌ی مغزی استفاده کرد.
سیستم تحریک الکتریکی کارکردی (FES)
FES ها هم برای اندام بالاتنه هستند و هم برای پایین‌تنه.
سیستم تحریک الکتریکی کارکردی (FES) به برطرف شدن موارد زیر کمک می‌کند:
- ضعف دورسی‌فلکشن (افتادگی پا)
- ضعف عضلات چهارسر
- ضعف اندام بالاتنه
- فلج اندام بالاتنه
سیستم تحریک الکتریکی کارکردی (FES) ارتوتیک‌های پیشرفته‌ای هستند که از پالس‌های الکتریکی استفاده می‌کنند تا عضلات ضعیف یا فلج را تحریک و توانا کنند.
FES از عضلات شما استفاده می‌کند تا مفاصل را حتی اگر کنترل عصبی نداشته باشید، به حرکت در بیاورد.
سیستم تحریک الکتریکی کارکردی (FES) به بهبود نوروپلاستیک در بیماران سکته‌ی مغزی کمک می‌کند. سیستم FES اندام پایین‌تنه، کمک شایانی به راه رفتن می‌کند که مانند AFO است.
ارتز قوزک-پا (AFOs)
AFOs در موارد زیر کمک می‌کند:
- ضعف دورسی‌فلکشن (افتادگی پا)
- مشکلات شکل پا مانند مشکل در قوس کف پا
- ضعف قوزک پا و بی‌ثباتی
- گاهی عدم ثبات زانو
این ارتزها یکی از رایج‌ترین انواع ارتزی هستند که برای بیماران سکته‌ی مغزی تجویز می‌شوند.
این ارتزها پا را بلند می‌کند تا حین راه رفتن، انگشتان از روی زمین بلند شوند؛ این کار برای ایمنی و رسیدن به الگوی راه رفتن طبیعی ضروری است.
افرادی که از ارتز قوزک-پا (AFOs) استفاده می‌کنند، در زمان استفاده از این ارتزها سریع‌تر و ایمن‌تر راه می‌روند.
ارتز زانو-قوزک-پا (KAFOs)
ارتزهای زانو-قوزک-پا (KAFOs) در موارد زیر کمک کننده هستند:
- ضعف و عدم ثبات زانو
- ضعف ساق پا
- ضعف دورسی‌فلکشن (افتادگی پا)
- ضعف عضلات چهارسر
- بدشلکی (دفورمیتی) اندام پایین‌تنه
- ضعف یا فلج اندام پایین‌تنه از جمله زانو
ارتز زانو-قوزک-پا (KAFOs) کل پا را، از کف پا گرفته تا ران، حمایت می‌کند.
آن‌ها باعث ثبات در ایستادن و راه رفتن می‌شوند.
از حرکت زیاد مفاصل جلوگیری کرده، توازن بیومکانیکی را افزایش داده و درد را کاهش می‌دهند.
نکاتی برای بیماران سکته‌ی مغزی و ارتوتیک
ارتوتیک‌ها می‌توانند در توانبخشی بیماران سکته‌ی مغزی نقش مهمی داشته باشند. ارتوتیک برای افراد ضروری هستند تا استقلال فرد افزایش یابد، احتمال افتادن او کم شود و زندگی‌اش بهتر شود.
سؤالات متداول
سؤال ۱: آیا ارتوتیک نتایج خوبی برای بیماران سکته‌ی مغزی خواهد داشت؟
بله. افرادی که دچار ضعف یا فلج اندام پایین‌تنه هستند، در زمان استفاده از ارتز، سریع‌تر و ایمن‌تر راه می‌روند و مشکلات کمتری در راه رفتن دارند. برخی بیماران سکته‌ی مغزی هستند که حتی قادر به یک قدم راه رفتن هم نبوده‌اند و با کمک ارتوتیک در روند بهبودی می‌توانند ده‌ها کیلومتر راه بروند. ارتوتیک‌ها پیشرفت چشمگیری داشته‌اند. به نظر ما ارتزها بیشتر از آنچه که افراد فکر کنند کمک کننده هستند. چون وضعیت هر بیمار متفاوت است، بهتر است با ارتوتیست‌های ما مشورت کنید تا ببینید چه گزینه‌هایی برایتان وجود دارد و ارتزها چگونه به بیماران سکته‌ی مغزی کمک خواهند کرد.
سؤال ۲: چطور بفهمم چه نوع ارتزی برای من مناسب است؟
این تصمیم بعد از معاینه‌ی کامل بر عهده‌ی ارتوتیست است. ما از آزمایشات قدرت، بررسی نحوه‌ی راه رفتن و سؤالاتی درباره‌ی زندگی روزمره و اهداف شما کمک خواهیم گرفت. معمولاً قبل از ساخت ارتز برای شما، از ارتزهای آماده‌ای که در کلینیک داریم استفاده می‌کنیم تا مشخص شود که چه ارتزی برای شما مناسب است. تفاوت‌های فردی و مدلی که برای شما انتخاب می‌کنیم، مواردی که باید استفاده شود را مشخص خواهند کرد؛ اما اکثر ارتزها از الیاف کربن یا پلاستیک ساخته شده‌اند. ما می‌دانیم که ظاهر ارتز برای بسیاری از افراد مهم است و با مشورت شما طرح و مدلی که می‌پسندید را انتخاب خواهیم کرد. بسیاری از ارتزهای ما سبک و ظریف هستند، یعنی می‌توان به راحتی آن‌ها را در کفش یا زیر لباس استفاده کرد.
سؤال ۳: چگونه می‌توان از افتادگی پا بعد از سکته‌ی مغزی جلوگیری کرد؟
استفاده از بریس برای قوزک پا و اسپلینت در داخل کفش، باعث کمک به حفظ حالت عادی پا می‌شود.
