چرا بسیاری از افراد به خصوص بعد از آن که برای مدتی طولانی چندان حرکت نکرده‌اند – مثلاً بعد از این که شخص تمام روز را در دفتر کار خود سپری کرده – دچار زانو درد می‌شوند؟ استئوآرتریت که یک بیماری مفصلی است ، یکی از دلایل بروز چنین دردها و ناراحتی‌هایی است. این بیماری دژنراتیو اغلب با بالا رفتن سن در افراد ایجاد می‌شود ، زیرا فشار بیش از حد طی سال‌ها، منجر به فرسایش غضروف مفصل زانو می‌شود. به همین دلیل اولین حرکاتی که بعد از مدتی طولانی دراز کشیدن یا نشستن انجام می‌شوند درناک خواهند بود، اما این درد پس از مدت کوتاهی از بین می‌رود. با این حال روند بیماری پیشرفت می‌کند و درد زانوها شدت پیدا کرده و به تدریج باعث می‌شود توانایی فرد برای انجام حرکات عادی در فعالیت‌های روزمره به شدت کاهش پیدا کند.
خوشبختانه راهکارهای درمانی محافظه کارانه زیادی وجود دارند که به شما کمک می‌کنند تا بتوانید همچنان فعالیت داشته باشید و دردتان را کاهش دهید. این روش‌ها شامل استفاده از آرتز (بریس) ، حرکات اصلاحی، فیزیوتراپی ، استفاده از کفش طبی و زانوبند طبی می‌باشند. ارزیابی و معاینه توسط یک پزشک متخصص به شما در انتخاب گزینه‌های درمانی که برای شما مناسبتر باشند کمک می‌کند.
علل استئوآرتریت زانو
یک غضروف مفصلی سالم نقش یک ضربه‌گیر یا کمک فنر و محافظ را برای زانو داشته و در هنگام حرکت از زانو در برابر ضربات محافظت می‌کند. وجود این غضروف باعث می‌شود که انتهای پایینی استخوان ران و انتهای بالایی استخوان‌های ساق پا به طور مستقیم با یکدیگر تماس و اصطکاک پیدا نکنند. به عنوان بخشی از روند پیر شدن، طبیعی است که غضروف هم در اثر فرسایش خراب شود. اما تحت بعضی شرایط خاص ممکن است غضروف بیش از حد دچار تخریب شود. فشار بیش از حدی که در اثر انجام کارهای سنگین بدنی ، فعالیت‌های ورزشی حرفه‌ای و اضافه وزن بر زانو وارد می‌شود از جمله علل احتمالی فرسایش بیش از حد غضروف هستند. دیگر علل آن عبارتند از فشار مکانیکی نامناسب به دلیل نادرست انجام دادن حرکات در هنگام ورزش و نیز ناتراز بودن مفصل، مثل حالت زانوی ضربدری یا پای پرانتزی.
آسیب دیدگی مفصل یا شکستگی استخوان نیز ممکن است منجر به استئوآرتریت شوند. علاوه بر این ، در مفاصل افرادی که مبتلا به نقرس هستند رسوبات کریستالی اسید اوریک جمع می‌شود و در صورتی که مفصل زانو به خاطر تجمع این رسوبات دچار آسیب دیدگی شود ، بافت غضروف نیز آسیب می‌بیند و این نیز به نوبه خود می‌تواند منجر به استئوآرتریت شود.
اکثر افراد تا مدتی طولانی متوجه استئوآرتریت نمی‌شوند زیرا این بیماری در مراحل اولیه لزوماً دردی ایجاد نمی‌کند. به همین دلیل بسیاری از مبتلایان به استئوآرتریت اصلا متوجه نمی‌شوند که به یک بیماری دژنراتیو مبتلا شده‌اند.
علائم اولیه و مراحل مختلف استئوآرتریت
استئوآرتریت ممکن است اصلا هیچ دردی نداشته باشد و به همین دلیل بیماران اغلب برای مدتی نسبتاً طولانی متوجه آن نمی‌شوند. در بیشتر موارد ، اولین علامت استئوآرتریت بروز درد در زانو است – در ابتدا پس از آن که فرد برای مدتی طولانی تحرک نداشته یا استراحت کرده است. در این حالت اولین حرکاتی که بعد از مدتی طولانی نشستن یا دراز کشیدن انجام می‌شوند خشک و دردناک خواهند بود. درد بعد از چند دقیقه و یا فقط با چند قدم راه رفتن فروکش می‌کند و پس از آن فرد می‌تواند زانوی خود را آزادانه حرکت دهد. در بعضی موارد ، در هنگام حرکت، در مفصل زانو صدای ترق و توروق یا ترک خوردن شنیده می‌شود.
با پیشرفت بیماری ، درد دائما بدتر و بدتر شده و بیشتر اتفاق می‌افتد. این زانو درد به ویژه هنگامی که زانوها به خاطر ورزش کردن یا بالا رفتن از پله‌ها تحت فشار قرار گرفته باشند شدیدتر می‌شود. در مرحله بعدی بیماری، حتی حرکات جزئی نیز می‌توانند منجر به درد شده و درد حتی در هنگام استراحت زانوها هم ممکن است ادامه پیدا کند.
روند مداوم و تصاعدی ساییدگی غضروف به طور فزاینده‌ای تحرک مفصل زانو را محدود کرده و در نهایت باعث سفت و خشک شدن آن می‌شود. در این مرحله ، زانو دیگر زیاد نمی‌تواند خم شود – و در مرحله بعدی دیگر نمی‌توان آن را به طور کامل صاف کرد.
اگر آسیب دیدگی غضروف به اندازه‌ای شدید باشد که استخوان‌ها با هم به تماس پیدا کرده و روی هم کشیده شوند ، ممکن است مفصل دچار التهاب شود. در این حالت مفصل زانو متورم شده و پوست اطراف آن رنگی متمایل به قرمز پیدا کرده و وقتی زانو لمس می‌شود گرم یا داغ خواهد بود.
در استئوآرتریت بسیار شدید ، در نهایت مفصل زانو ناپایدار شده و ممکن است زانو بدون هیچ مقدمه‌ای ناگهان پیچ بخورد (بیرون بزند)، که این باعث درد شدیدی در مفصل زانو خواهد شد. بسیاری از افراد زمانی که این مساله برایشان پیش میآید و دچار چنین دردی می‌شوند، به صورت غریزی سعی می‌کنند با حرکت ندادن و ثابت نگه داشتن زانو از آن محافظت کنند ، اما این کار اثر عکس داشته و اتفاقا آسیب‌زا است چرا که حرکت نکردن باعث کاهش جریان خون در غضروف می‌شود که این نیز به نوبه خود بیشتر باعث آسیب دیدن غضروف می‌شود. در موارد شدید ، ممکن است زانو سفت و خشک شود.
تشخیص استئوآرتریت
در صورتی که درد زانو مداوم یا مکرر باشد ، باید به پزشک مراجعه شود. پزشک ممکن است علت درد را استئوآرتریت یا انواع دیگری از مشکلات زانو مثل التهاب مفصل (آرتریت) و یا آب آوردن زانو تشخیص بدهد. در چنین شرایطی بهتر است برای مشاوره به یک متخصص ارتوپدی رجوع کنید. پزشک ارتوپد در جلسه مشاوره اولیه از شما سوآلاتی درباره علائمی که دارید و این که این علائم از چه از موقع شروع شده‌اند و هر نیز نوع بیماری زمینه‌ای که ممکن است داشته باشید سوالاتی می‌پرسد. آسیب دیدگی‌های قبلی زانو نیز ممکن است در بروز مشکلات زانو نقش داشته باشند. مرحله دوم شامل معاینه فیزیکی مفصل زانو و انجام آزمایشات مختلف در حین معاینه است که به کمک آن‌ها پزشک تحرک و عملکرد مفصل زانو را ارزیابی می‌کند. تشخیص قطعی معمولاً بر اساس نتایج تصاویربرداری با اشعه ایکس از نواحی دردناک انجام می‌شود. در صورت وجود استئوآرتریت ، ساییدگی وسیع غضروف با باریک شدن فضای مفصل در تصاویر رادیوگرافی مشخص می‌شود. در عین حال ، تشخیص سایدگی‌های خفیفتر غضروف در تصاویر اشعه ایکس دشوار است. در چنین شرایطی ، پزشکان معمولاً پس از تصویربرداری با اشعه ایکس ، دستور انجام سی تی اسکن یا ام آر آی می‌دهند.
درمان استوآرتریت زانو
آسیب دیدگی غضروف برگشت پذیر نیست به همین دلیل درمان عمدتاً بر تسکین درد و کاهش سرعت پیشرفت بیماری متمرکز است.
روش‌های محافظه کارانه ممکن است شامل یک برنامه کاهش وزن و تغییر بعضی عادات به منظور کاهش فشار وارد بر زانو ، تجویز دارو، تمرینات فیزیوتراپی و استفاده از محصولات ارتوپدی ( مثل آرتز و بریس و ..) باشد. زانو بندهای کشی با کاهش فشار وارده بر مفصل به تسکین آن کمک می‌کنند و در عین حال گرمادرمانی نیز اغلب باعث کاهش درد می‌شود. علاوه بر این موارد ، از داروهای ضد التهاب و ضد درد نیز برای جلوگیری از التهاب و کاهش درد استفاده می‌شود . انواع خاصی از ورزش‌ها ، تمرینات و روش‌های فیزیوتراپی وجود دارند که به افزایش تحرک و تقویت ماهیچه‌ها کمک می‌کنند.
روش‌های خود مراقبتی
رعایت نکات تمرینی و پیروی از عادتی که در زیر ذکر خواهند شد می‌تواند سرعت پیشرفت استئوآرتریت را کاهش داده ، شما را سالم نگه داشته و تا جای ممکن عمل جراحی را به تعویق بیاندازد.
حفظ وزن در محدوده سلامتی
اضافه وزن باعث می‌شود فشار بیشتری بر مفاصل ران ، زانوها ، پاها و کمر و ستون فقرات وارد شود. کاهش وزن به کاهش درد و متوقف یا کند کردن روند آسیب دیدگی مفاصل کمک می‌کند. با هر یک کیلو کاهش وزن ، به اندازه چهار کیلو فشار وارده بر مفاصل پایین تنه کاهش پیدا می‌کند.
کنترل قند خون
بسیاری از افراد هم به دیابت مبتلا هستند و هم به استئوآرتریت. بالا بودن سطح قند خون باعث می‌شود غضروف سفت‌تر شده و بیشتر در معرض فرسایش قرار داشته باشد. ابتلا دیابت باعث التهاب هم می‌شود که التهاب نیز غضروف را ضعیف می‌کند.
حفظ دامنه حرکتی
حرکت داروی مفاصل است. خود را عادت دهید که مفاصلتان را در تمام دامنه حرکتی آن‌ها حرکت دهید ، البته فقط تا جایی که باعث درد بیشتر نشود. حرکات کششی ملایم ، بالا بردن و پایین آوردن پاها در حالت ایستاده یا نشسته ، پیاده روی روزانه و انجام فالیت‌هایی مانند باغبانی نیز می‌توانند مفید باشند. با این همه حواستان به پیام‌های بدنتان باشد و هرگز بدنتان را بیش از حد تحت فشار قرار ندهید.
محافظت از مفاصل
حتما قبل از انجام حرکات تمرینی بدنتان را گرم و بعد از آن بدنتان را سرد کنید. اگر ورزش می‌کنید ، با استفاده از لباس‌ها و تجهیزات مناسب از مفاصل خود محافظت کنید. از بزرگترین و قوی‌ترین مفاصل خود برای بلند کردن ، هل دادن ، کشیدن و جا به جا کردن اشیاء استفاده کنید. برای جلوگیری از زمین خوردن ، در هنگام راه رفتن حواس خود را جمع کنید و مراقب باشید. در طول روز بین استراحت کردن و فعالیت کردن خود تعادل ایجاد کنید.
آرامش داشته باشید
راه‌هایی برای کاهش یا جلوگیری از استرس خود پیدا کنید. به عنوان مثال از طریق مدیتیشن ، گوش دادن به موسیقی ، معاشرت با دوستان و خانواده ، انجام فعالیت‌های سرگرم کننده یا… به هر حال راهی برای آرامش و انرژی گرفتن مجدد خود پیدا کنید.
پیروی از یک سبک زندگی سالم
مصرف غذاهی سالم ، سیگار نکشیدن و خواب خوب به شما کمک می‌کنند تا احساس نشاط و سلامتی بسیار خوبی داشته باشید.
مصرف دارو
داروهای موجود برای استئوآرتریت داروهای مسکن و ضد التهابی هستند که به شکل قرص ، شربت ، برچسب ( پچ) و کرم موجودند و یا ممکن است مستقیما به مفصل تزریق شوند. این داروها شامل موارد زیرند:
- داروهای ضد درد. داروهای مسکن که شامل استامینوفن و داروهای مسکن حاوی مخدر می‌باشند. استامینوفن را می‌توان بدون نسخه تهیه کرد ولی داروهای مسکن حاوی مخدر باید توسط پزشک تجویز شود.
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs). این‌ها رایج‌ترین داروها برای کاهش التهاب و دردند که شامل آسپرین ، ایبوپروفن ، ناپروکسن و سلکوکسیب می‌باشند. این داروها به صورت بدون نسخه یا با تجویز پزشک در دسترس هستند، اما انواع بدون نسخه آن‌ها فقط به کاهش درد کمک می‌کنند.
- کانترایریتانت. داروهای کانترایریتانت (داروهای داری اثرات تحریک سطحی)، محصولات بدون نسخه‌ای هستند که حاوی موادی مانند کپسایسین ، جوهر نعنا (منتول) و لیدوکائین هستند. این مواد با تحریک پایانه‌های عصبی باعث ، بروز احساس سرما و گرما یا خارش در ناحیه دردناک شده و به این شکل باعث کاهش انتقال پیام‌های عصبی درد واقعی می‌شوند.
- کورتیکواستروئیدها. این داروهای ضد التهابی تجویزی عملکردی مشابه هورمونی به نام کورتیزول را دارند. این داروها به صورت خوراکی مصرف شده و یا توسط پزشک در مطب به داخل مفصل تزریق می‌شوند.
- اسید هیالورونیک. ژل‌های اسید هیالورونیک توسط پزشک به مفصل بیمار تزریق می‌شوند. محتویات این ژل‌ها شبیه مایعات مفصلی هستند که به طور طبیعی در بدن ساخته می‌شود.
- پلاسمای غنی از پلاکت (پی آر پی). پزشک با استفاده از خون خود بیمار پی آر پی را به دست آورده و آن را به بدن خود شخص ( مثلا مفصل زانو) تزریق می‌کند ، پی آر پی حاوی پروتئین‌هایی است که به کاهش درد و التهاب کمک می‌کنند.
- داروهای دیگر. داروی ضد افسردگی دولوکستین (با نام تجاری سیمبالتا) و داروی ضد تشنج پرگابالین (با نام تجاری لیریکا یا لایریکا) داروهای خوراکی هستند که توسط FDA برای درمان درد ناشی از استئوارتریت تأیید شده‌اند.
فیزیوتراپی و وسایل کمک پزشکی
متخصصین فیزیوتراپی ، کاردرمانی و متخصصین کایروپراکتیک می‌توانند در زمینه موارد زیر به بیماران کمک کنند:
- روش‌ها و تمرینات خاصی برای کمک به تثبیت مفاصل و کاهش درد
- اطلاعاتی در مورد روش‌های درمانی و محصولات طبیعی که می‌توانند باعث کاهش درد شوند
- راهکارهایی برای آسانتر حرکت و محافظت از مفاصل
- انواع بریس ، کفی کفش یا سایر وسایل کمک پزشکی
بریس استئوآرتریت زانو
بریس‌هایی که معمولا برای استئوارتریت زانو استفاده می‌شوند اصطلاحا بریس کاهنده فشار (یا تخلیه وزن) زانو نام دارند. هدف از استفاده از بریس در مواردی که فضای مفصل زانو دچار دژنراسیون شده باشد، آن است که فشار و وزن وارده بر مفصل زانو را کم کند . این کار به دو شیوه مختلف بسته به نوع بریسی که استفاده می‌شود انجام می‌گیرد:
در یک نوع از این بریس‌ها از تسمه‌ای استفاده می‌شود که دور ناحیه سالم زانو پیچیده می‌شود. محکم کردن این تسمه باعث می‌شود فشار وارده بر ناحیه آسیب دیده زانو کاهش پیدا کند. در نوع دیگر بریس کاهنده فشار از یک لولای قابل تنظیم استفاده می‌شود که آن هم روی ناحیه سالم زانو قرار می‌گیرد و به وسیله یک دکمه یا با تنظیم درجه بریس ، می‌توان فشار لولا بر قسمت سالم زانو را افزایش داد. این کار به کاهش فشار از روی ناحیه آسیب دیده کمک می‌کند. پزشکان برای کاهش درد و امکان از سر گرفتن برخی فعالیت‌ها، استفاده از هر دو نوع بریس را ( بسته به شرایط خاص هر فرد) به بیماران توصیه می‌کنند.
البته همه افراد مبتلا به استئوآرتریت ممکن است نخواهند از بریس‌هایی در این حد استفاده کنند. خوشبختانه گزینه‌های دیگری نیز وجود دارد. استفاده از یک زانوبند کشی لولادار کوچکتر نیز به ثابت نگه داشتن زانو کمک می‌کند. استفاده از همین زانوبندها هم در بسیاری از بیماران به کنترل میزان درد کمک می‌کند.
گزینه دیگر استفاده از جوراب فشاری (فشرده‌سازی) است. علامت شایع استئوارتریت زانو تورم است. استفاده از جوراب فشاری به کاهش تورم کمک می‌کند و کاهش تورم نیز به نوبه خود ، تحرک مفصل را افزایش داده و به کاهش درد کمک می‌کند.
ورزش
حرکت بخشی اساسی از یک برنامه درمانی استئوآرتریت است. فرد باید به مرور به ۱۵۰ دقیقه ورزش متوسط تا شدید در هفته برسد. یک برنامه ورزشی خوب برای مقابله با درد و خشکی ناشی از استئوآرتریت چهار بخش دارد:
- تمرینات استقامتی که باعث عضله‌سازی در اطراف مفاصل دردناک شده و به این ترتیب باعث کاهش فشار وارده بر مفاصل می‌شود.
- یک سری حرکات ورزشی یا حرکات کششی برای کاهش خشکی مفاصل و کمک به حرکت آن‌ها
- تمرینات کاردیو یا هوازی برای بهبود بنیه بدنی و انرژی و کاهش اضافه وزن
- تمرینات تعادلی برای تقویت عضلات کوچک اطراف زانو و مچ پا و جلوگیری از زمین خوردن فرد
قبل از شروع هر برنامه ورزشی جدید ، با یک پزشک یا متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید.
جراحی
در صورت عدم موفقیت روش‌های محافظکارانه درمانی ، انجام جراحی اغلب ضروری است. بعضی از این جراحی‌ها با هدف ساخت ( یا تقویت) بافت غضروف سیمفیزیس (یا التصاق) در زانو انجام می‌شود که می‌تواند ناراحتی را کاهش داده – و در بعضی موارد درد را به طور کلی برطرف کند. با این حال ، ظرفیت تحمل فشار و وزن در غضروف جدید به اندازه غضروف قدیمی نیست. تعویض مفصل ( با مفصل مصنوعی) نیز در مواردی که استئوآرتریت شدید باشد نیز یکی از گزینه‌های جراحی دیگر است.
