ارتز وسیله‌ای است که برای محافظت و ثابت نگه داشتن بخش‌هایی از بدن، محافظت یا اصلاح زخم‌ها و ناهنجاری‌ها یا کمک به انجام بعضی حرکات و وظایف خاص بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. آرتز اندام فوقانی برای شانه، آرنج، بازو، مچ دست یا دست استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها با نام‌های ارتز، اَرتاسازه یا اسپیلینت شناخته می‌شوند. ارتزهای اندام فوقانی می‌توانند برای اهداف زیادی استفاده شوند. برخی از کاربردهای رایج آن‌ها عبارتند از: ثابت نگه داشتن محل شکستگی یا مفاصل ناپایدار، بی‌‌حرکت نگه داشتن مفاصل برای تسریع روند بهبود ان‌ها، اصلاح یا پیشگیری از انقباض مفاصل، اصلاح دررفتگی مفاصل یا تنظیم ناهماهنگی تاندون‌ها، جلوگیری از تشکیل بافت زخم ، حفظ راستای صحیح مفصل، کمک به حرکت مفاصل و کاهش تنوس ماهیچه‌ای در عضلات اسپاسم شده.
اگرچه برای بعضی موارد ارتزهای از پیش اماده‌ای وجود دارند، اما بیشتر ارتزها به صورت سفارشی ساخته می‌شوند تا متناسب با نیازهای خاص هر بیمار باشند. ارتزها را می‌توان از گچ، چوب، فلز، پارچه یا پلاستیک ساخت. در دهه‌های اخیر در اکثر ارتزها از مواد ترموپلاستیک (یا گرمانرم) سبک وزن استفاده می‌شود که پلاستیک‌هایی هستند که در هنگام گرم شدن قابل انعطاف بوده و پس از خنک شدن، شکل خود را حفظ می‌کنند. این مواد به صورت ورقه‌هایی با ضخامت‌های متفاوت وجود دارند و ممکن است از هر ترکیب پلیمری‌ای تشکیل شده باشند. ورق‌های ترموپلاستیک می‌توانند به طور دقیق به شکل اعضا بدن فرم گرفته و بعضی از آن‌ها به تناسب تغییر شکل بدن ، می‌توانند بارها و بارها تغییر شکل داده شوند. ارتز به دست آمده با این روش سبک وزن بوده و استفاده و نگهداری از آن نسبتا آسان است.
بسیاری از ارتزهای بخش فوقانی نیاز به تعمیرات و شرایط نگهداری خاصی ندارند یا این تعمیرات و شرایط بسیار جزئی هستند. این موضوع به خصوص برای ارتزهای ثابت و برای مواردی که به طور موقت استفاده می‌شوند، درست است. پوسته پلاستیکی ارتز را می‌توان با استفاده از یک دستمال تمیز کرد و موادی که زیر پوسته ارتز قرار دارند، می‌توانند شسته یا تعویض شوند. ممکن است نیاز باشد وضعیت بیمار به صورت مداوم بررسی شود تا اطمینان حاصل شود که ارتز همچنان مناسب برای شرایط اوست.
در ارتزهای متحرک، ممکن است نیاز به تنظیم و جایگزینی بخش‌های فنری، کشی فرسوده، نوارهای لاستیکی و سایر اجزا باشد. این تعمیرات معمولاً با توجه به نیاز و وضعیت فرد بیمار انجام می‌شود و ممکن است نیاز به کمک فنی یا تخصصی داشته باشد. همچنین، ممکن است برای حفظ عملکرد بهتر و استفاده موثرتر از ارتز، نیاز به تنظیمات دوره‌ای و تنظیمات شخصی شده باشد.
کلینیک تخصصی ارتوپدی فنی امید یکی از مراکز تخصصی در زمینه ارائه انواع خدمات ارتز و پروتز می‌باشد که انواع ارتزهای اندام فوقانی را نیز دربرمی‌گیرد. جهت کسب اطلاعات بیشتر با شماره‌های زیر تماس حاصل فرمایید.
انواع ارتزهای اندام فوقانی
ارتز دورکننده شانه (یا ابداکشن)
ارتزهای دورکننده (یا ابداکشن) شانه برای اصلاح و ترمیم عضلات گرداننده شانه(یا روتاتور کاف)، آسیب‌دیدگی کپسول شانه، در رفتگی و یا نیم دررفتگی شانه یا کتف ، درمان آسیب‌دیدگی و یا اصلاح بافت نرم و همچنین برای شکستگی‌های ترقوه استفاده می‌شوند. ارتوتیست‌های حرفه‌ای (متخصصین سازنده ارتز) نیازهای شما را بررسی کرده و بر طبق آن‌ها، یک ارتز دورکننده شانه مناسب شما می‌سازند. برای چنین ارتزی ممکن است یک تسمه دورکننده، یک نوار کتفی یا وسیله الاستیکی‌ای که شانه شما را ثابت نگه می‌دارد برای شما ساخته شود. تحت هر شرایطی، شما باید مطمئن باشید که ارتوتیست مراقب آسیب‌دیدگی شانه شما هست تا به درستی بهبود یافته و سلامتیتان به شما بازگردد.
ارتزهای شکستگی
ارتزهای مخصوص شکستگی برای شکستگی‌های ناحیه میانی استخوان‌های زندزیرین یا زندزبرین، شکستگی‌های مچ دست و دست، شکستگی‌های دور از مرکز استخوان بازو ، شکستگی‌های نزدیک به سر استخوان‌های زندزیرین و یا زندزبرین و برای ثابت نگه داشتن شانه پس از عمل جراحی یا پس از باز کردن گچ استفاده می‌شود. این ارتزها در هر دو شکل نیمه سخت و سخت با توجه به نیاز فرد و نوع شکست وجود دارند. موارد استفاده یک ارتز مخصوص شکستگی اندام‌های فوقانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- شکستگی استخوان بازو
- شکستگی زند زیرین
- شکستگی زند زبرین
ارتز تثبیت کننده شانه
در صورت اختلال در عضلات گرداننده شانه(یا روتاتور کاف)، آسیب کپسول شانه، دررفتگی و یا نیم دررفتگی شانه، آسیب‌دیدگی و یا نیاز به ترمیم بافت نرم ، به یک ارتز تثبیت کننده شانه نیاز خواهید داشت. این نوع ارتز همچنین برای بی‌تحرک نگاه داشتن شانه برای درمان رگ به رگ شدن و پیچ خوردگی و یا کشیدگی‌های عضلانی خفیف، کنترل شکستگی، آسیب‌دیدگی‌های شانه و کنترل وضعیت شانه پس از عمل جراحی استفاده می‌شود. پزشکان به شما خواهند گفت که برای درمان اسیب‌دیدگی خود به یک آویز بازوی محافظ شانه نیاز دارید یا به یک شانه‌بند ثابت‌کننده الاستیکی. این ارتزها ممکن است به صورت سفارشی برای شما ساخته شود و یا پزشک ممکن است بتواند از ارتزهای اماده، ارتزی متناسب با نیاز شما تجویز نماید. پزشکان به شما کمک می‌کنند که با استفاده از یک ارتز مناسب، به فعالیت‌های عادی خود برگردید.
موارد کاربرد ارتز شانه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- پارگی کپسول شانه
- ترمیم عضلات گرداننده شانه( روتاتور کاف)
- پس از عمل جراحی
- دررفتگی مزمن مفصل اخرمی-ترقوه‌ای
ارتز مچ دست
اگر به سندرم کانال کارپال، تاندونیتیس، رگ به رگ شدن یا کشیدگی عضلات مچ دست مبتلا هستید و یا لازم است حرکات دستتان را پس از شکستگی کنترل نمایید، ممکن است به یک ارتز دست نیاز داشته باشید. ارتز دست همچنین برای مدیریت کنتراکتور (کوتاه شدگی غیرطبیعی عضله یا زردپی) مچ دست و دست استفاده می‌شود. این ارتزها می‌توانند در زمان استراحت و یا در حین انجام فعالیت، بسته به نوع آسیب‌دیدگی استفاده شوند. پزشک به شما کمک می‌کند تا ارتز مناسب، که به کمک آن آسیب‌های شما به خوبی درمان شود انتخاب کرده و شما بتوانید بدون هیچ گونه مانعی به زندگی روزانه خود بازگردید.
موارد تجویز ارتز مچ دست یا ارتز دست ، مچ دست عبارتند از:
- سندرم تونل کارپال
- حادثه مغزی عروقی (حمله مغزی) (CVA)
- کنتراکتور مچ دست و یا دست
- هنگامی که لازم باشد دست در موقعیت کاربردی (Functional Hand Position) اتل‌بندی شود. (منظور از Functional Hand Position، موقعیتی برای آتل‌بندی و اسپلینت کردن دست است به صورتی که مچ دست و انگشتان دست را شامل شود. برای این کار مچ دست در زاویه‌ای بین 20 تا 35 درجه با خمیدگی به سمت عقب (بالا) و مفاصل اینترفالانژیال در زاویه‌ای بین 45 تا 60 درجه قرار می‌گیرند. انگشت شست از دست دور نگه داشته شده و در جهت مخالف ولی هم‌راستا با پشت انگشتان دست قرار می‌گیرد.)
ارتز ثابت مچ دست (اسپیلینت)
از این نوع از ارتز برای درمان فلج و رعشه، کنترل گرفتگی و کنتراکتور، انقباض عضلانی یا قولنج، فلج اسپاسمی ، پس از عمل جراحی و همچنین سندرم تونل کارپال، تاندونیت، در رفتگی و کشیدگی مچ دست و پس از شکستگی‌‌ها استفاده می‌شود. متخصص ساخت ارتز ، متانسب با شرایط و نیاز شما ممکن است برای شما یک اسپلینت حالت استراحت مچ دست ( Rest Wrist Hand splint)، یک ارتز تامب اسپایکی Thumb Spica یا یک اسپلینت کوکاپ مچ دست (Cock-up Wrist splint ) تهیه نماید. پزشک وضعیت شما را ارزیابی کرده و سپس برای شما ارتزی مناسب که به شما کمک کند تا بهبود یافته و به فعالیت های روزانه خود بازگردید تجویز می‌نماید.
آرتز انگشت
از ارتزهای انگشت برای حمایت، محافظت و جلوگیری از تغییر شکل انگشتان استفاده می‌شود.
موارد کاربرد ارتز انگشت عبارتند از:
- دفورمیتی بوتونیر، یا بدشکلی انگشت جادکمه‌ای (نزدیکترین مفصل انگشت به کف دست به سمت کف دست خم می‌شود)
- انگشت چکشی (آسیب‌دیدگی تاندون بازکننده انگشت)
- دررفتگی
- دفورمیتی گردن قو (نزدیکترین مفصل انگشت به سر انگشت به سمت کف دست و نزدیکترین مفصل به کف دست به سمت خارج کف دست خم می‌شوند.)
- انگشت ماشه ای
- تنوسینوویت دکورون (التهاب تاندون‌ها در انگشت شست)
- آرتریت روماتوئید
- شکستگی
ارتز مایوالکتریک
این ارتز یک دستگاه اورتوپدی است که مخصوص یک فرد ساخته می‌شود و از تحریک الکتریکی کارکردی (FES) برای فعال کردن عضلات ساعد برای تولید الگوهای حرکتی عملکردی در دست استفاده می‌نماید.
مزایای اصلی این ارتز عبارتند از:
- بازآموزی عصبی عضلانی
- پیشگیری، به تاخیر انداختن آتروفی
- کاهش اسپاسم عضلانی
- حفظ، افزایش دامنه حرکتی مفصل
- افزایش گردش خون ناحیه‌ای
- فراهم کردن امکان عملکرد دست
از جمله موارد کاربرد ارتز اندام فوقانی مایوالکتریک عبارت است از:
- حوادث عروقی مغزی یا سکته مغزی
- آسیب طناب نخاعی
ارتز ارنج
این نوع ارتز برای حمایت، محافظت و جلوگیری از تغییر شکل آرنج طراحی شده و بسته به میزان کنترل مورد نیاز می‌تواند مخصوص بیمار ساخته شده یا از نوع پیش ساخته ان استفاده شود. متخصص ساخت ارتز در هماهنگی با پزشک شما کار خواهد کرد تا مناسب‌ترین ارتز را برای شما فراهم نماید.
موارد کاربرد این ارتز ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- پس از عمل جراحی
- شکستگی استخوان سر ارنج (استخوان برجسته مفصل آرنج)
- سندرم ارنج تنیس‌بازان و سندرم ارنج گلف‌‌بازان
- کنتراکتور آرنج
- تروما یا ضربه
مزایای ارتزهای اندام فوقانی چیست؟
صرف نظر از جایی که ارتزهای اندام فوقانی برای آن‌ها استفاده می‌شود، این ارتزها به طور کلی مزایای دارند. پزشک با شما در مورد این که کدام یک از این روش‌های درمانی برای شما مهم‌تر است صحبت کرده تا شما را راهنمایی کند که بهترین برنامه درمانی را برگزینید. این مزایا عبارتند از:
- به شما کمک می‌کند تا به فعالیت‌های عادی زندگی روزمره خود بازگردید
- بهبود عملکرد اندام فوقانی
- کاهش درد
- افزایش دامنه حرکتی
- جلوگیری از هر گونه حرکت ناخواسته
- حفاظت از یک منطقه خاص در برابر آسیب مجدد
- کمک به اصلاح هر گونه ناهنجاری یا بدفرمی
- بهبود قدرت
- کمک به درمان
موارد خاص
در حالی که بسیاری از اختلالات و آسیب‌های اندام فوقانی را می‌توان با ارتزها و اسپلینت‌ها مدیریت و کنترل کرد، اما موارد خاصی وجود دارد که در آن‌ها بهبودی با استفاده از ارتز پیشرفت بسیار کمی داشته و به طور کلی به نظر می‌رسد مدیریت و کنترل ارتز در ان‌ها ضعیف بوده باشد. این موارد عبارتند از:
ﻓﻠﺞ ﯾﮏ ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺪن
در حال حاضر مدیریت وضعیت بیمارانی که به ﻓﻠﺞ ﯾﮏ ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺪن (همی‌پلژی) مبتلا هستند توسط ارتز، محدود به ارتز دست- مچ ثابت(static hand-wrist orthosis) برای جلوگیری از خمیدگی عضلات دچار انقباض (کنتراکتور) و یا استفاده از یک اسلینگ شانه‌ای برای جلوگیری از دررفتگی ناقص شانه و یا درد است. گاهی اوقات، ارتزهای گرفتن منفعل (passive prehension) که به صورت دستی به کار می‌روند، برای برخی بیماران نسبتا موفق بوده‌اند.
آرتریت روماتوئید
تعدادی ارتز به طور خاص برای بیمار مبتلا به آرتریت روماتوئید طراحی شده‌اند. با این حال، به طور کلی برای مدیریت شرایط مختلف پاتومکانیکی حاصل از بیماری آرتریت روماتوئید یک رویکرد اصولی و قاعده‌مند به کمک ارتز وجود ندارد.
سوختگی‌ها
اگرچه در بعضی از مراکز سوختگی اقدامات ویژه و مثبتی در زمینه اسپلینت‌ها و ارتزهای مناسب سوختگی اندام فوقانی برای جلوگیری از کنتراکتور انجام شده است ، اما به نظر می‌رسد احتمالا درمان بیماران در سایر مناطق، به کمک ارتزبه طور مطلوب انجام نمی‌شود.
