انواع پروتزهای اندام فوقانی مصنوعی برای کمک به بیماران قطع عضو

قطع عضو اندام‌های فوقانی بر اساس محلی که این عارضه رخ می‌‌دهد تعریف می‌‌شود. گاهی اوقات برخی از بیماران به صورت مادرزادی فاقد یک عضو هستند که در این شرایط می‌‌توان بر اساس موضعی که دچار نقص عضو شده است و صرف نظر از مادرزادی یا اکتسابی بودن آن تجهیزات پروتزهای مصنوعی را در اختیار آنها قرار داد. گاهی اوقات قطع عضو فقط در یک عضو رخ می‌‌دهد در این حالت به آن قطع عضو یک طرفه گفته می‌شود در صورتی که قطع عضو در هر دو عضو صورت گیرد به آن قطع عضو دو طرفه گفته می‌شود. چهار نوع پروتز برای اندام‌های فوقانی وجود دارد که به شرح زیر می‌باشند:

• پروتز زیبایی یا پروتز منفعل
• پروتز معمولی
• پروتز مایو الکتریک که با امواج الکتریکی حاصل از انقباض عضلات کار می‌کند
• پروتز مخصوص فعالیت‌های جسمانی

 پروتز اندام فوقانی

 عوامل و فاکتورهای زیادی وجود دارند که می‌‌توانند به تعیین میزان قطع شدگی عضو کمک کنند. به طور کلی هر چه میزان ارتباط و تماس با عضو باقی مانده و مفاصل بیشتر باشد امکان استفاده از پروتز بیشتر خواهد بود.قطع شدن اندام‌های فوقانی به چند گروه تقسیم می‌شود که در بخش زیر به آنها اشاره می‌کنیم:

• قطع شدن بخشی از دست و انگشت، انگشت شست یا بخشی از قسمت پایین مچ
• قطع شدن مفصل از قسمت مچ و جدا شدن عضو از مچ دست
• قطع شدن عضو از قسمت آرنج تا شانه
• قطع شدن عضو از شانه و باقی ماندن کتف که احتمال جدا شدن یا نشدن استخوان ترقوه وجود دارد
• قطع عضو در سطح شانه و جدا شدن استخوان ترقوه و کتف

 به طور کلی چهار نوع پروتز برای اندام فوقانی وجود دارد. افرادی که دچار قطع عضو اندام فوقانی شده‌اند بر اساس کمکهای تیم مراقبت و توانبخشی برای انتخاب نوع پروتز می‌‌توانند حق انتخاب بیشتری داشته باشند.

 معرفی انواع اندام فوقانی مصنوعی

 پزشک و اعضای تیم درمان در خصوص مزایا و معایب هر یک از انواع پروتزها و نکات مربوط به آنها با بیمار صحبت می‌کنند. نوع پروتزی که به بیمار پیشنهاد می‌‌شود به نیازهای او، قدرت بدن، سبک زندگی و فعالیت‌های کاری و تفریحی او بستگی دارد. معمولاً در پروتز از چند نوع سیستم کنترل استفاده می‌شود و می‌توان یک نوع دستگاه هیبریدی را برای بیمار طراحی کرد. به عنوان مثال می‌توان از مایو الکتریک برای کنترل عملکرد دست استفاده کرد و از یک دستگاه مبدل مجزا برای کنترل موقعیت آرنج استفاده نمود. در گذشته بیمار در هر لحظه فقط قادر به انجام یک کار بود، بازوی خود را خم کند، دستش را خم کند، بازویش را صاف نگه دارد، دستش را باز کند، دستش را ببندد اما در حال حاضر بیمار می‌‌تواند در هر لحظه چندین کار را انجام دهد.

 پروتز زیبایی یا منفعل

از پروتز زیبایی فقط برای اهداف زیبایی استفاده می‌شود. دستگاه پروتز زیبایی یا منفعل اندام فوقانی از لحاظ ظاهری شبیه دست یا بازوی سالم است و جایگزین عضو از دست رفته می‌باشد که می‌تواند به حفظ تعادل کمک کند. از مزایای این نوع پروتز این است که از لحاظ زیبایی پاسخگوی نیاز بیمار است، وزن کمی دارد و استفاده و نگهداری از آن ساده است. استفاده از این نوع پروتز باعث می‌‌شود که بیمار احساس نکند که با سایر اعضای جامعه متفاوت است. استفاده از این پروتز باعث می‌‌شود که فرد هنگام پوشیدن پیراهن و پلیور به مشکل بر نخورد و احساس متعادل بودن داشته باشد.

 پروتز بادی پاور یا معمولی که به کمک سیستم حرکتی و سیم کار می‌کند

 پروتز بادی پاور یا معمولی به پروتزی گفته می‌‌شود که با سیستم حرکتی کار می‌کند. سیستم حرکتی توسط حرکات مخصوص بدن کنترل می‌شود.

 مزایای استفاده از پروتز معمولی

 یکی از مزایای حائز اهمیت در این نوع پروتز به وظیفه سنگین ساخت این وسیله، بادوام بودن و پایین بودن هزینه نگهداری آن ارتباط دارد. این پروتز نسبت به پروتز های مایو الکتریک ارزان قیمت است و وزن کمتری دارد و هزینه کمتری را به بیمار تحمیل می‌‌کند. دستگاه مکانیکی که با قدرت بدن کار می‌کند به صورت ارادی باز و بسته می‌شود. باز شدن ارادی بدین معنا است که بیمار باید از طریق قدرت سیستم کابلی، پروتز را باز کند سپس دستگاه به کمک طناب کشی به صورت خود به خود بسته می‌شود و قدرت دست را به قدرت طناب کشی محدود می‌کند. برای بستن ارادی پروتز باید نیروی لازم برای بستن آن فراهم شود که دست بتواند به کمک قدرت فردی که از آن استفاده می‌کند بسته شود و از قدرت طناب کشی استفاده نکند. این وسایل و تجهیزات که با استفاده از طناب بسته شده‌اند فقط بازخورد عینی را به فرد می‌‌دهند تا به کنترل آن بپردازد زیرا باند کشی وظیفه بستن پروتز را برعهده دارد. از آنجایی که این پروتزها با استفاده از قدرت بدن فرد بسته می‌شوند بازخوردی که ایجاد می‌‌کنند شبیه حالتی است که هنگام استفاده از ترمز دوچرخه احساس می‌شود. از آنجایی که فرد می‌‌تواند نیرویی که از آن استفاده می‌کند را احساس نمایند می‌تواند حرکات پروتز را کنترل کند و در صورت نیاز از قدرت بیشتر یا کمتری استفاده نماید.

 معایب استفاده از پروتز معمولی

• استفاده از باند کشی می‌تواند سنگین باشد و باعث ایجاد درد و ناراحتی شود.
• محل نصب باند و سیم می‌‌تواند باعث محدود شدن دامنه حرکات شود.
• ظاهر مکانیکی آن ناخوشایند است.
• استفاده از این پروتز برای برخی از بیماران دشوار است زیرا بر توانایی جسمانی بیمار تکیه دارد.

 پروتز مایو الکتریک

 پروتز مایو الکتریک اندام فوقانی به پروتزی گفته می‌‌شود که با سیم باتری کار می‌کند متوسط سیگنال‌های EMG که در حین انقباضات عضله تولید می‌شود کنترل می‌گردد. از مزایای پروتزهای مایو الکتریک این است که پوشش حرکتی و عملکرد آن نامحدود است، به بازسازی توان عملکردی و زیبایی ظاهری کمک می‌کند، می‌‌تواند به افزایش قدرت دست بیمار کمک کند، استفاده از باند کشی در این سیستم کاهش یافته یا حذف شده است و این مسئله باعث راحتی بیمار و افزایش دامنه حرکات موضع مورد نظر می‌شود. یکی از پیشرفت‌هایی که در خصوص این نوع پروتز الکتریکی به دست آمده است به استفاده از روش‌های متعدد برای کنترل و حرکات پروتز ارتباط دارد. برخلاف آنچه برخی از افراد فکر می‌‌کنند همه پروتزهای الکتریکی به این صورت کنترل نمی‌شوند. مایو الکتریک به این معنا است که سیگنال‌های EMG عضله ای که قرار است برای کنترل سرعت و مسیر حرکت پروتز تولید شود در سطح پوست مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. اما خاطر نشان می‌کنیم که همه سیستم‌های الکتریکی، سیستم مایو الکتریک نیستند. از آنجایی که هیچ یک از بیماران شبیه هم نیستند پزشک باید برای انتخاب بهترین پروتز برای بیمار وقت صرف کند.

 مزایای استفاده از پروتز الکتریکی

• نیازی به استفاده از وسایل اضافی از قبیل سیم ندارد و به نحوی ساخته می‌‌شود که شبیه بازوی واقعی است.
• دامنه حرکات آن بسیار گسترده است.
• از انرژی باتری استفاده می‌‌کنند بنابراین قدرت و حرکات بدن در عملکرد آن تاثیری ندارد.
• قدرت بیشتری را برای گرفتن اشیا ارائه می‌‌کند.

 معایب استفاده از پروتز الکتریکی

• هزینه اولیه آن بالا است.
• وزن آن زیاد است البته امروز پیشرفت‌هایی در این زمینه حاصل شده است که به کاهش وزن و افزایش ظرفیت و ولتاژ آن کمک کرده است.
• هزینه تعمیر آن بالا است.
• به طور کلی به طول عمر باتری تکیه دارند.

 پیشرفت‌های به دست آمده در خصوص دست‌های مایو الکتریک

 اختراع و استفاده از دست‌های چند منظوره و طراحی الگوهای قابل انطباق برای گرفتن اشیا با دست باعث تغییر دیدگاه‌های قبلی در خصوص پروتز اندام‌های فوقانی شده است. در حال حاضر پروتز های چندمنظوره و توانمند دست در بازار موجود است.

 پروتز مخصوص فعالیت جسمانی

 پروتز مخصوص و قابل تنظیم اندام فوقانی بر اساس فعالیت تفریحی یا عملکرد ویژه بیمار طراحی می‌شود. امروزه پروتزهای متعددی برای انجام فعالیت‌های مانند نگه داشتن دوربین، باغبانی، اسکی کردن، بازی گلف، ماهیگیری، کارهای ساخت و ساز، نواختن گیتار، شنا کردن و مواردی از این قبیل طراحی شده است.

 قطع عضو اندام فوقانی در کودکان

 اکثر کودکانی که از ناحیه شانه و بالاتر از آرنج دچار نقص عضو شده‌اند در صورتی که اندام فوقانی سمت مخالف آنها سالم باشد می‌‌توانند به راحتی از پروتز استفاده نمایند. کودکانی که از هر دو دست دچار نقص عضو شده‌اند و اولنا و رادیوس دست آنها به طور کامل جدا شده است می‌توانند متقاضی استفاده از پروتز باشند. کودکانی که از قسمت زیر آرنج دچار نقص عضو شده‌اند ممکن است نخواهند از پروتز استفاده کنند اما برخی از آنها تمایل زیادی برای جبران عضو از دست رفته دارند. پزشکان عقیده دارند که استفاده از پروتز در سن ۶ ماهگی می‌تواند به فعالیت با داشتن پروتز برای انجام فعالیت‌های طبیعی روزانه کمک کند اما تاکنون چنین موردی به صورت بالینی مشاهده نشده است. کودکانی که از پروتز استفاده می‌‌کنند متوجه می‌‌شوند که پروتز در روزهای گرم تابستان داغ می‌شود و عرق می‌‌کند و تاثیر منفی بر انتقال احساس آنها خواهد گذاشت. می‌‌توان در سن دو سالگی و در صورت تقاضای کودک و والدین او پروتز عملکردی را نیز به پروتز کودک اضافه کرد.

 سوالات متداول در خصوص پروتز اندام فوقانی

 سوالات متداولی در خصوص پروتز اندام فوقانی وجود دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم:

 آیا قبل از استفاده از پروتز یا وسایل جدید باید به پزشک مراجعه کرد؟

 اگر شما قصد دارید از پروتز یا سایر وسایل کمکی استفاده کنید باید به پزشک مراجعه نمایید. اکثر پزشکان عقیده دارند که باید در ۶ ماه گذشته شما را ارزیابی کرده باشند تا بتوانند دستور ساخت پروتز را بدهند

 آیا پس از نصب پروتز می‌توان همانند گذشته به انجام کارهای خود پرداخت؟

 تعداد زیادی از افرادی که دچار نقص عضو می‌‌شوند می‌‌توانند همانند گذشته فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهند. پزشک در ارزیابی‌های اولیه از شما در خصوص فعالیت جسمانی سوال می‌پرسد تا بتواند پروتزی را طراحی کند که به شما برای رسیدن به اهداف‌تان کمک کند.

 چگونه می‌توان نحوه استفاده از پروتز را یاد گرفت؟

 پزشک می‌‌تواند در ابتدا به شما کمک کند و نحوه استفاده از پروتز را به شما یاد می‌دهد. پس از آنکه شما با نحوه استفاده از پروتز آشنا شدید پزشک از شما می‌خواهد که آموزش توانبخشی خود را با متخصص کاردرمانی ادامه دهید. می‌‌توان این جلسات را به صورت سرپایی یا بستری ادامه داد.

 چرا گاهی اوقات احساس می‌کنم که اندام فوقانی من قطع شده است؟ آیا این مسئله طبیعی است؟

 از احساس کردن انگشتان پس از قطع عضو تحت عنوان احساس فانتوم یاد می‌‌شود. احساس فانتوم به احساسی گفته می‌شود که بیمار در عضو قطع شده احساس درد می‌کند. احساس/ درد فانتوم می‌تواند به شیوه‌های دیگری از قبیل احساس درد در آرنج و مچ، خارش پوست یا گرفتگی عضله نمود پیدا کند. هنوز پزشکان علت بروز این مسئله را به خوبی نمی‌دانند. برخی از محققان عقیده دارند که این حس از یک منبع روحی ناشی می‌‌شود و نشان می‌دهد که هنوز بدن به عضو قطع شده عادت نکرده و آن را نپذیرفته است. سایر تحقیقات نشان داده است که احساس فانتوم به اعصابی ارتباط دارد که در برخی از نقاط وجود دارند. صرف نظر از علت بروز این عارضه می‌توان گفت که احساس فانتوم یک تجربه بسیار شایع در میان افرادی است که دچار قطع عضو شده‌اند. روش‌های مختلفی وجود دارد که می‌تواند به درمان این احساس کمک کند و اعضای تیم پزشکی می‌توانند به بیمارانی که دچار احساس درد یا احساس فانتوم شده‌اند کمک کنند. معمولاً پس از آنکه پروتز روی عضو قطع شده نصب می‌شود این حس به تدریج کاهش می‌‌یابد.