دیسک‌های ستون فقرات که دیسک‌های بین مهره‌ای نامیده می‌شوند، ساختارهای باریک و مستطیلی هستند که به عنوان ضربه گیر بین استخوان‌های کمر شما (مهره‌ها) خدمت می‌کنند. هر دیسک دارای یک هسته ژله‌ای نرم است که توسط یک پوسته بیرونی فیبری و محکم احاطه شده است. این ساختار به شما این امکان را می‌دهد تا دیسک به اندازه کافی محکم باشد که فضای بین مهره‌ها را حفظ کند، اما به اندازه کافی نرم باشد که ستون فقرات در حین خم شدن و چرخاندن به پهلو فشرده شود.
در بعضی از افراد، عمدتا افراد میانسال، پوسته بیرونی سخت دیسک در ناحیه‌ای دچار ضعف یا پارگی می‌شود. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، بخشی از هسته داخلی نرمال دیسک می‌تواند از حالت عادی (فتق) خارج شود و وضعیتی به نام فتق دیسک ایجاد کند.
بیرون زدگی دیسک بیشتر بین کدام مهره هاست؟
سه ناحیه مشخص در ستون مهره وجود دارد که ممکن است فتق دیسک رخ دهد:
- ناحیه گردنی بین مهره‌ها
- مهره‌های بین قفسه سینه در قسمت فوقانی پشت و نزدیک دنده‌ها
- مهره های بین کمر در قسمت تحتانی کمر، بالای لگن
فتق دیسک در ناحیه کمر و گردن شایع‌تر هستند. فتق دیسک در ناحیه قفسه سینه نسبتاً کمیاب است، به طوری که از هر ۲۰۰ تا ۴۰۰ فتق دیسک فقط یکی از آنها در ناحیه قفسه سینه است.
علت بیرون زدگی دیسک کمر
دانشمندان به طور کامل نمی‌دانند که چرا دیسک دچار فتق می‌شود. بیشتر تئوری‌ها این شرط را به ترکیبی از عوامل زیر نسبت می‌دهند:
- فرسودگی دیسک- فتق دیسک در جوانان بسیار نادر است، اما در بین افراد ۳۵ تا ۵۵ سال متداول است. از بین همه عوامل مسئول فتق دیسک، پیر شدن احتمالاً مهمترین آن است. با افزایش سن، پوسته بیرونی دیسک به آرامی رو به انحطاط میرود که احتمالاً به دلیل چندین دهه ایستادگی و خم شدن پشت است.
- عوامل ژنتیکی- در برخی خانواده‌ها، تعدادی از اعضای خانواده از فتق دیسک رنج می‌برند، در حالی که سایر خانواده‌ها به هیچ وجه تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند. اگر این بیماری در یک خانواده اتفاق بیفتد، ممکن است ابتدا غیرمعمول باشد، حتی افراد جوانتر از ۲۱ سال نیز ممکن است دچار آن شوند. تحقیقاتی در مورد شناسایی ژن‌های خاص مرتبط با اشکال ارثی بیماری دیسک در حال انجام است.
- عوامل خطر فردی- اگر به کاری مشغول هستید یا ورزشی که می‌کنید شامل بلند کردن شدید یا پیچ خوردن یا خم شدن بیش از حد کمر است، ممکن است در معرض خطر فتق دیسک باشید.
علائم
اولین علامت فتق دیسک معمولاً کمر درد در ناحیه دیسک آسیب دیده است. برخی محققان معتقدند که این درد سیگنالی است که می‌گوید پوسته بیرونی دیسک آسیب دیده یا ضعیف شده است، و لزوماً به این معنا نیست که هسته داخلی فتق آسیب دیده است. اگر هسته داخلی دچار فتق شود و به عصب مجاور فشار وارد کند، علائم ناشی از آن بستگی به محل فتق دیسک دارد:
- در ناحیه گردن- در گردن، شانه، تیغه شانه، بازو یا قفسه سینه، همراه با بی حسی یا ضعف در بازو یا انگشتان است. اگر درد در قفسه سینه و بازو باشد، می‌تواند شبیه درد قفسه سینه در بیماری قلبی باشد. گاهی اوقات، تکرر ادرار و سردرد ممکن است رخ دهد.
- در ناحیه قفسه سینه- علائم آن مبهم، گمراه کننده و ماندگار است. ممکن است در ناحیه پشت، کمر، قفسه سینه، شکم یا پاها، همراه با ضعف و بی حسی در یک یا هر دو پا باشد. برخی از افراد مبتلا نیز از بی اختیاری ادرار یا مدفوع شکایت دارند.
- در ناحیه کمر- بسیاری از افراد سالها دچار کمر درد متناوب و خفیف در قسمت تحتانی کمر قبل از یک اقدام خاص (مانند بلند کردن اجسام سنگین، خم شدن ناگهانی، پیچ خوردن ناگهانی) هستند. همچنین ممکن است این درد بدون رویداد تحریک کننده‌ای قابل شناسایی باشد.
در بیشتر افراد مبتلا به فتق دیسک کمر، درد شدید پا شکایت اصلی است. این درد سیاتیک نامیده می‌شود زیرا از فشار به عصب سیاتیک ناشی می‌شود. معمولاً در قسمت تحتانی کمر شروع می‌شود، سپس در باسن و پایین پشت ران و پا پخش می‌شود. اگر بیمار سرفه، عطسه کند، یا کمر خود را به طور ناگهانی حرکت دهد، سیاتیک به طور معمول بدتر می‌شود. در حالی که اغلب با استراحت تسکین می‌یابد، سیاتیک ممکن است با رانندگی یا بلند کردن بدتر شود. علاوه بر این، ممکن است بی حسی، سوزن سوزن شدن یا ضعف عضلانی در باسن یا پا به همراه درد وجود داشته باشد.
در اشکال نادرتر و شدیدتر فتق دیسک کمر، عصب بطور گسترده‌ای فشرده می‌شود. اگر این اتفاق بیفتد، علائم دیگری ایجاد می‌شود، از جمله درد رکتوم. از بین رفتن کنترل روده و مثانه و بی حسی اطراف ناحیه تناسلی، باسن یا پشت ران‌ها.
تشخیص
تاریخچه پزشکی
پزشک تاریخچه پزشکی شما را بررسی می‌کند از جمله هرگونه سابقه تب، سرطان، استفاده از استروئید یا صدمات کمر. سپس از شما سؤالات مشخصی راجع به دردتان خواهد پرسید.
معاینه بدنی
پزشک شما پس از بررسی تاریخچه و علائم پزشکی، معاینه جسمی کاملی را انجام می‌دهد تا بیماری‌های دیگری که می‌تواند باعث کمردرد شود، مانند اسپاسم عضلانی یا آرتروز یا علل جدی تری (و نادر) مانند سرطان یا عفونت استخوانی مهره‌ها را تشخیص دهد.
این معاینه فیزیکی عمومی با معاینه دقیق تر در قسمت کمر شما انجام می‌شود که در طی آن پزشک به دنبال تفاوت بین طرف راست و چپ شما، اسپاسم عضلات، انحنای غیر طبیعی، محدودیت حرکات، عدم انعطاف پذیری، بی حسی و … می‌باشد. یافته‌های پزشک به رد کردن انواع دیگر مشکلات کمر که می‌توانند علائم مشابهی داشته باشند کمک خواهد کرد.
اگر علائم فتق دیسک کمر دارید، ممکن است پزشک از شما بخواهد مانورهای خاصی از قبیل راه رفتن روی انگشتان پا، راه رفتن روی پاشنه پا، چمباتمه زدن و ایستادن و خم شدن مچ پا را انجام دهید. پزشک شما می‌تواند یک آزمایش ضربه مستقیم پا انجام دهد. پاهایتان را مستقیم دراز می‌کنید. در این حالت پزشک به آرامی هر پا را بطور جداگانه بلند می‌کند تا زاویه شروع درد پا را مشخص کند. پزشک شما به دنبال تغییر در رفلکس‌های شما و همچنین هرگونه شواهدی در مورد ضعف عضلات یا کاهش احساس، معاینه عصبی را انجام می‌دهد.
اشعه X ستون فقرات، سی تی اسکن یا MRI
اگر تشخیص اولیه شما واضح نباشد، یا علائم شما بعد از چند هفته درمان ادامه یابد یا بدتر شود، یا اگر باید جراحی انجام دهید، ممکن است توصیه شود که از پرتونگاری نخاعی، اسکن توموگرافی (CT) یا تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده کنید. از آنجا که آزمایشات تصویربرداری مانند MRI یا سی تی اسکن ممکن است ناهنجاری دیسک را حتی در افراد بدون علائم نشان دهد، نتایج باید با دقت تفسیر شوند. معمولاً احتمال یافتن ناهنجاری‌هایی که با علائم شما ارتباط ندارد وجود دارد. پزشک شما همچنین ممکن است الکترومیوگرافی را آزمایش کند، آزمایشی که عملکرد عضلات و عصب را برای شناسایی مکانهای فشرده سازی یا تحریک عصب انجام می‌دهد.
درمان دیسک کمر
درمان اولیه
در بیشتر موارد، فتق دیسک (با، یا بدون سیاتیک) به درمان محافظه کارانه پاسخ می‌دهد. این ممکن است شامل استراحت محدود باشد (عموماً بیش از یک یا دو روز) یا حمام گرم؛ پدهای گرمایشی و داروهایی مانند آسپرین یا سایر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) یا شل کننده‌های عضلانی. برخی پزشکان کورتیکواستروئیدهای خوراکی را تجویز می‌کنند، اگرچه فواید این روش درمانی نامشخص است.
ورزش درمانی
از آنجا که عدم تحرک طولانی مدت می‌تواند باعث جوش زدایی شود، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که رژیم ورزشی خود را شروع کنید. حتی اگر درمان خود را با یک یا دو روز استراحت شروع کنید، ممکن است از شما خواسته شود که هر روز دو یا سه دوره ۲۰ دقیقه‌ای پیاده روی انجام دهید. بعد از گذشت یک یا دو هفته، شما معمولاً می‌توانید یک برنامه پرتحرک‌تر شامل تمرینات روزانه هوازی (پیاده روی، دوچرخه سواری، شنا) و فیزیوتراپی را شروع کنید.
فیزیوتراپی
پزشک ممکن است فیزیوتراپی را توصیه کند. درمانگر ارزیابی کاملی را انجام می‌دهد که همراه با تشخیص پزشک، درمانی را که به طور خاص برای بیماران فتق دیسک طراحی شده است، دیکته می‌کند. درمان ممکن است شامل کشش لگن، ماساژ ملایم، استفاده از یخ و گرما درمانی، سونوگرافی، تحریک الکتریکی عضلات و تمرینات کششی باشد. داروهای ضد درد و شل کننده‌های عضلانی نیز ممکن است همراه با فیزیوتراپی مفید باشند.
درمان دستی
متخصصین درمان دستی از چند طریق با بیماران کار می‌کنند. وقتی شخصی دچار فتق دیسک می‌شود، عملکرد کلی بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. درمانگران دستی می‌توانند از تکنیک‌های کششی برای کاهش اسپاسم عضلانی استفاده کرده و سپس از آنها برای حرکت دادن مفاصل، استفاده کنند. این بسیج برای آزادسازی حرکت و اجازه فعالیت مکانیسم‌های درمانی طبیعی بدن بسیار مهم است.
تزریق استروئید اپیدورال
هنگامی که این اقدامات محافظه کارانه‌تر عمل نکنند، تزریق استروئید اپیدورال ممکن است مفید باشد. این روش شامل تزریق یک استروئید طولانی اثر و بی حس کننده به فضای نزدیک نخاع و اعصاب فشرده شده است. این تزریق ها توسط اشعه X یا CT اسکن هدایت می‌شوند تا بتوان سوزن را دقیقا در محل مناسب قرار داد.
جراحی
اگر کنترل روده یا مثانه خود را از دست داده‌اید یا اگر شواهدی از آسیب عصب پیشرونده عصبی دارید، یا دردهای غیرمترقبه دارید که علی رغم هفته‌ها درمان محافظه کارانه، همچنان ادامه دارد، ممکن است نیاز به درمان تهاجمی‌تر از جمله جراحی باشد. در بیشتر موارد، این به معنای از بین بردن دیسک (دیسککتومی) است که ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد. با این حال، به طور فزاینده، عملی کم تهاجمی انجام می‌شود که در آن فتق دیسک از طریق یک لوله توخالی وارد شده از طریق یک برش ریز برداشته می‌شود.
پیشگیری
در بسیاری از موارد، نمی‌توان از فتق دیسک جلوگیری کرد. اما اگر در گذشته از فتق دیسک رنج می‌بردید، ممکن است با رعایت این موارد، شانس عود کردن مجدد آن کاهش یابد:
- اجتناب از فعالیت‌هایی که نیاز به بلند کردن اجسام سنگین یا خم شدن مکرر دارند.
- تمرین حفظ وضعیت خوب بدنی
- حفظ وزن سالم
- دنبال کردن یک برنامه فیزیوتراپی با هدف تقویت قدرت عضلات کمر و بهبود انعطاف پذیری شکم و کمر
- به طور مرتب ورزش کنید، به خصوص شنا و پیاده روی
