یک عارضه‌ی اسکلتی عضلانی شایع است که در درجه‌ی اول کمر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این عارضه ممکن است فتق دیسک‌های بین مهره‌ای و یا درد سیاتیک وجود داشته باشد. این عارضه یکی از اصلی‌ترین علل بروز کمردرد بوده که حدود ۵۰ درصد از افراد جامعه را درگیر می‌کند. باور بر این است که بروز این عارضه در افراد تحت تأثیر عوامل محیطی و ژنتیکی قرار داشته باشد. به منظور درمان بیماری دیسک بین مهره‌ای می‌توان از فیزیوتراپی، داروهای مسکن و برخی از روش‌های جراحی مثل دیسککتومی و فیوژن ستون فقرات استفاده کرد.
دیسک بین مهره‌ای چیست؟
بیماری دیسک بین مهره‌ای یک عارضه‌ی شایع بوده که در اثر تخریب یا دژنراسیون یک یا چند دیسک که در بین مهره‌های کمر قرار گرفته‌اند اتفاق می افتد. این عارضه منجر به احساس درد در ناحیه‌ی کمر، گردن، دست‌ها و پاها خواهد شد. دیسک‌های بین مهره‌ای نقش ضربه گیر را در بین مهره‌ها ایفا کرده و فشار وارد شده بر روی ستون فقرات را جذب می‌کنند.
در طی این عارضه معمولاً دیسک‌های بخش تحتانی کمر درگیر می‌شوند ولی ممکن است این عارضه در هر جایی از ستون فقرات دیده شده و دیسک‌های آن ناحیه تخریب شوند. بسته به محل بروز عارضه ممکن است این بیماری دردهای مزمن یا دوره‌ای در کمر یا گردن ایجاد کند. این درد معمولاً به هنگام نشستن، خم شدن، چرخیدن و بلند کردن اجسام تشدید می‌شود.
دیسک‌های تخریب شده در خطر فتق (بیرون زدگی) نیز قرار خواهند داشت. این بیرون زدگی می‌تواند باعث فشار بر روی ریشه‌های عصبی خارج شده از نخاع شده و درد، ضعف و بی حسی ایجاد کند. فتق دیسک معمولاً باعث نوعی درد عصبی به نام سیاتیک می‌شود که در امتداد عصب سیاتیک احساس خواهد شد. این عصب از کمر تا انتهای هر پا ادامه دارد.
با تخریب دیسک، خارهای استخوانی در لبه‌ی مهره‌های درگیر ایجاد می‌شوند. این خارهای استخوانی نیز می‌توانند باعث فشار بر روی ریشه‌های عصبی شده و ضعف و بی حسی در اندام‌ها ایجاد کنند. در صورتی که یک خار استخوانی بر روی نخاع فشار وارد کند ممکن است فرد به مشکلات مربوط به راه رفتن و کنترل مثانه و روده‌ها مبتلا شود. با گذشت زمان دیسک دژنره شده به طور کامل تخریب شده و فضایی در بین دو مهره باقی نخواهد ماند. این مشکل سبب اختلالات حرکتی، درد و آسیب‌های عصبی خواهد شد.
میزان شیوع
تخمین زده می‌شود که به طور سالیانه حدود ۵ درصد از افراد در جوامع پیشرفته به بیماری دیسک بین مهره‌ای مبتلا می‌شوند. اکثر افراد با افزایش سن دچار دژنراسیون دیسک شده ولی میزان آسیب و درد ناشی از آن در هر فرد متفاوت خواهد بود.
علت دیسک بین مهره‌ای
ژنتیک
بیماری دیسک بین مهره‌ای در اثر ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی ایجاد می‌شود. برخی از این عوامل شناخته شده ولی بسیاری از آن‌ها شناخته نشده‌اند. محققین چندین ژن تأثیر گذار در ایجاد بیماری دیسک بین مهره‌ای را شناسایی کرده‌اند. اصلی‌ترین ژن‌های تأثیر گذار در ایجاد این بیماری، ژن‌های مربوط به تولید پروتئینی به نام کلاژن هستند. کلاژن خانواده‌ای از پروتئین‌هاست که بافت های همبند مثل پوست، استخوان، غضروف، تاندون و رباط‌ها را تقویت می‌کنند. کلاژن شبکه‌ای از الیاف‌ها را تشکیل داده و به دیسک‌های بین مهره‌ای ساختار و ثبات می‌دهند. به نظر می‌رسد برخی از دگرگونی‌ها در ژن‌های مربوط به تولید این پروتئین می‌توانند توانایی کلاژن‌ها برای متصل شدن به یکدیگر را تحت تأثیر قرار داده و با کاهش پایداری دیسک و آسیب پذیر کردن آن، به ایجاد بیماری دیسک بین مهره‌ای کمک کنند.
برخی از ژن‌های طبیعی مربوط به سیستم ایمنی بدن نیز باعث افزایش خطر بیماری دیسک بین مهره‌ای می‌شوند. این ژن‌ها در زمان وارد شدن یک مهاجم بیگانه مثل ویروس به بدن واکنش دستگاه ایمنی را تحریک می‌کنند. تصور می‌شود که این ژن‌ها می‌توانند واکنش ایمنی بر علیه دیسک‌ها را نیز تحریک کرده و با التهاب و کاهش آب بافتی دیسک‌ها باعث دژنراسیون آن‌ها شوند.
ژن‌های درگیر در رشد و حفظ سلامت دیسک‌ها و مهره‌ها نیز می‌توانند به بروز بیماری دیسک بین مهره‌ای مربوط باشند. برخی از دگرگونی‌ها در این ژن‌ها باعث دژنراسیون و فتق دیسک می‌شوند. محققین در حال تلاش برای شناسایی دیگر ژن‌های درگیر در بروز این بیماری هستند.
وراثت
بیماری دیسک بین مهره‌ای می‌تواند به صورت وراثتی انتقال یابد ولی الگوی انتقال آن شناخته شده نیست. افرادی که یکی از بستگان درجه اول آن‌ها (مثل والدین و خواهر و برادر) به بیماری دیسک بین مهره‌ای مبتلاست در خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری قرار دارند. این افراد ممکن است ژن‌های مربوط به بروز این بیماری را به صورت وراثتی دریافت کنند ولی علائم آن را بروز ندهند. همه‌ی افراد مبتلا به بیماری دیسک بین مهره‌ای ژن‌های مربوط به این بیماری را نداشته و همچنین همه‌ی افرادی که این ژن‌ها را دارند به این بیماری مبتلا نمی‌شوند.
عوامل دیگر
عوامل غیر ژنتیکی مربوط به بروز این بیماری نیز تحت مطالعه قرار گرفته‌اند. ازجمله این عوامل می‌توان به سیگار کشیدن، چاقی، التهاب مزمن و رانندگی طولانی مدت (مثل رانندگان تاکسی یا تریلی) اشاره کرد.
تشخیص
پزشک شما با انجام معاینه‌ی کامل و بررسی سوابق پزشکی و همچنین استفاده از تست‌های غربالگری می‌تواند بیماری دیسک بین مهره‌ای را در شما تشخیص دهد. برای مثال ممکن است پزشک شما اقدامات زیر را انجام دهد:
- از شما سوالاتی در مورد موقعیت و ماهیت درد، ضعف و یا علائم دیگر بپرسد.
- از شما بخواهد تا بر روی شکل موقعیت دقیق درد، بی حسی و احساس سوزن سوزن شدن را مشخص کنید.
- تست‌های مربوط به قدرت عضلات و حواس به منظور تشخیص اعصاب تحت فشار انجام خواهند شد.
- بررسی حالت بدن و الگوی راه رفتن و فعالیت‌های فیزیکی دیگر.
- اندازه گیری دامنه حرکتی ستون فقرات، دست‌ها و پاها.
- ارزیابی حرکات پذیری مفاصل و عضلات ستون فقرات با حرکت غیرفعال.
- ارزیابی قدرت گروه‌های عضلانی مهم.
در صورت وجود ضعف عضلانی، از دست رفتن حس و یا وجود درد شدید، آزمایشات تشخیصی مثل گرافی با اشعه ایکس یا اسکن MRI لازم خواهند بود. البته ممکن است شواهد تخریب دیسک‌های بین مهره‌ای در افرادی که هیچ علامتی ندارند نیز وجود داشته باشد. مطالعات نشان می‌دهند که دژنراسیون دیسک در ۴۰ درصد از افراد زیر ۳۰ سال و بیش از ۹۰ درصد افراد بین ۵۰ تا ۵۵ سال وجود دارد. در صورتی که گرافی یا اسکن MRI مشکلی را در دیسک‌های شما گزارش کردند نگران نباشید چراکه این تغییرات پس از سن ۲۰ سالگی در بدن ایجاد می‌شوند.
درمان دیسک بین مهره‌ای
پس از معاینه در صورتی که پزشک شما به بیماری دیسک بین مهره‌ای شک داشته و مشکل جدی دیگری وجود نداشته باشد می‌توان بلافاصله درمان را شروع کرد.
اصلاح سبک زندگی
می‌توان اصلاحاتی را در خانه و محل کار انجام داد تا بتوانید راحت‌تر با بیماری دیسک بین مهره‌ای کنار بیایید. ازجمله این روش‌های مراقبتی می‌توان به ایجاد الگوی سالم خواب، استفاده از بریس کمر، داشتن یک رژیم غذایی ضد التهاب، نوشیدن آب کافی، دوری از نیکوتین و استفاده از صندلی‌های مناسب و حفظ حالت مناسب بدن به هنگام نشستن اشاره کرد.
داروهای بدون نسخه برای کمردرد
اولین خط درمانی استاندارد برای کمردرد استفاده از داروهای مسکن بدون نسخه مثل استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن است. استفاده از کرم‌های موضعی یا کمپرس گرم نیز می‌توانند روش‌های موثری برای رفع کمردرد باشند.
همانند همه‌ی داروهای موجود، مسکن‌های بدون نسخه نیز می‌توانند خطرات و عوارضی را به همراه داشته باشند که برخی از آن‌ها جدی هستند. این داروها نیز باید تنها تحت نظارت پزشک مصرف شوند.
کرم‌ها و مکمل‌های گیاهی
به دلیل وجود عوارض جانبی و بعضاً مواد اعتیاد آور در داروها، روش‌های درمانی جایگزین برای کمردرد رواج زیادی دارند.
در ادامه به برخی از مکمل‌ها و روش‌های درمانی گیاهی اشاره خواهیم کرد:
- کرم کپسایسین که ماده‌ی مؤثر آن از فلفل چیلی گرفته می‌شود.
- مکمل هارباگوسید (پنجه شیطان). این گیاه در آفریقای جنوبی رشد می‌کند.
- کرم‌ها و مکمل‌های سالیسین که ماده‌ی مؤثر آن از پوست درخت بید سفید گرفته می‌شود.
- کرم کامفری که از ریشه‌ی این گیاه گلدار گرفته می‌شود.
- روغن اسانس اسطوخودوس می‌تواند به همراه طب فشاری مؤثر باشد.
تمامی این کرم‌ها و مکمل‌ها برای رفع کوتاه مدت درد ساخته شده و پزشک باید از روش‌های درمانی مورد استفاده‌ی شما آگاه باشد. همه‌ی کرم‌های بدون نسخه برای همه‌ی افراد بی خطر نیستند. برای مثال استفاده از کرم کامفری بر روی زخم، استفاده از مقادیر آن و یا استفاده از آن به مدت بیش از ۱۰ روز می‌تواند خطرناک باشد.
فیزیوتراپیست چه کمکی می‌تواند بکند؟
هدف از انجام فیزیوتراپی کمک به انجام فعالیت‌های روزمره‌ی شماست.
فیزیوتراپیست بر اساس ارزیابی‌های انجام شده و اهداف شخصی برای شما یک برنامه‌ی درمانی طراحی می‌کند. این برنامه‌ی درمانی شامل موارد زیر خواهد بود:
- تمرینات کششی و انعطاف پذیری. فیزیوتراپیست تمرینات مختلفی را به شما آموزش خواهد داد که برای تقویت حرکات مفاصل و عضلات ستون فقرات، دست‌ها و پاها مفید هستند. بهبود حرکت مفاصل می‌تواند برای کاهش درد بسیار مؤثر باشد.
- تمرینات تقویتی. داشتن عضلات مرکزی و عضلات دست و پای قدرتمند می‌تواند فشار وارد شده بر روی ستون فقرات شما را کاهش دهد.
- تمرینات هوازی. تمرینات هوازی معمولی مثل پیاده روی، شنا و ایروبیک ملایم می‌توانند در کاهش درد، حفظ وزن ایده آل و بهبود کلی قدرت و حرکت پذیری مؤثر باشند که همگی جزو عوامل مؤثر در مدیریت بیماری دیسک بین مهره‌ای محسوب می‌شوند. ممکن است حجم این تمرینات زیاد به نظر برسد ولی نگران نباشید. تحقیقات نشان می‌دهند که هرچقدر حجم تمرینات انجام شده توسط شما بیشتر باشد روند بهبودی و رفع درد و علائم سریع‌تر انجام می‌شود.
- روش‌های درمان دستی. فیزیوتراپیست شما ممکن است از روش‌های درمانی دستی مثل ماساژ به منظور بهبود حرکت پذیری مفاصل و عضلات استفاده کرده و بدین طریق علائم شما را کاهش دهد.
- آموزش حالت مناسب و مکانیک بدن. فیزیوتراپیست نحوه‌ی صحیح نشستن، ایستادن، خم شدن، بلند کردن اجسام و حتی خوابیدن را به شما آموزش می‌دهد تا درد شما کاهش یافته و بهتر بتوانید این بیماری را مدیریت کنید.
مطالعات نشان می‌دهند که در صورت عدم درمان کامل و صحیح بیماری دیسک بین مهره‌ای، احتمال بروز مجدد کمر درد و گردن درد ناشی از آن بالا خواهد بود. انجام منظم ورزش‌های توصیه شده توسط فیزیوتراپیست به منظور پیشگیری از بروز مجدد مشکلات اهمیت بسیار زیادی خواهد داشت.
تزریق اپیدورال استروئید
تزریق استروئید یا مواد بی حسی به داخل فضای اپیدورال ستون فقرات می‌تواند کمردرد شما را به طور موقت تسکین دهد. این کاهش درد می‌تواند انجام تمرینات را برای شما راحت‌تر کرده و بدین ترتیب می‌توانید یک برنامه‌ی بازتوانی مناسب را شروع کنید.
میزان تأثیر این روش بسته به تکنیک مورد استفاده توسط پزشک و برخی از عوامل دیگر متفاوت خواهد بود. تزریقات استروئید به فضای اپیدورال می‌توانند در مراحل پیشرفته‌ی بیماری‌های دژنراتیو دیسک کمر و زمانی که گرافی‌های انجام شده وجود التهاب و تغییر در صفحه‌های انتهایی کنار دیسک را گزارش می‌کنند بیشترین تأثیر را داشته باشند. به طور کلی انجام تزریقات استروئید تا ۳ مرتبه در سال مجاز خواهد بود.
تحریک الکتریکی
استفاده از روش تحریک الکتریکی می‌تواند کمردرد ناشی از بیماری دیسک بین مهره‌ای را کاهش داده و علاوه بر بهبود عملکرد روزانه، وابستگی شما به داروهای مسکن را نیز کاهش دهد. با این حال شواهد کمی مبنی بر تاثیرگذاری این روش وجود دارند.
یکی از انواع دستگاه‌های مورد استفاده برای تحریک الکتریکی، واحد TENS یا تحریک الکتریکی اعصاب از طریق پوست است. در این روش الکترودهایی بر روی پوست ناحیه‌ی دردناک قرار داده شده و جریان الکتریکی خفیفی از طریق آن‌ها به پوست وارد می‌شود. اساس استفاده از این روش غالب شدن سیگنال‌های دستگاه به سیگنال‌های درد در بدن بوده و تحقیقات نشان می‌دهند که این روش در بهبود عملکرد و حرکت پذیری ستون فقرات نیز مؤثر است. از جمله روش‌های کمتر استفاده شده برای تحریک الکتریکی می‌توان به میدان‌های الکترومغناطیسی متناوب (PEMF) و تحریک الکتریکی متناوب (PES) اشاره کرد که می‌توانند در درمان بیماری‌های دژنراتیو دیسک کمر مؤثر باشند. می‌توان از روش‌های TENS (تحریک الکتریکی اعصاب از طریق پوست) و PEMF (میدان الکترومغناطیسی متناوب) به صورت ترکیبی استفاده کرده و علائم عارضه را کاهش داد.
ماساژ درمانی
ماساژ درمانی می‌تواند برای کاهش درد کوتاه مدت مؤثر باشد. فیزیوتراپیست شما ممکن است ماساژ را به عنوان بخشی از برنامه‌ی درمانی شما در نظر بگیرد. صندلی‌های ماساژ خانگی نیز به اندازه‌ی فیزیوتراپی مؤثر نبوده ولی برخی از افراد آن‌ها را گزینه‌ی مناسبی برای کاهش درد می‌دانند.
سرما و گرما درمانی
یک روش ارزان و ساده برای کاهش کمر درد استفاده از کمپرس یخ و کمپرس گرم و یا ترکیب آن‌ها با ماساژ درمانی است.
- استفاده از کمپرس گرم برای نیازهای مختلف متفاوت خواهد بود. برای مثال در موارد شدید کمردرد ممکن است لازم باشد تا از کمپرس گرم به مدت ۲ ساعت استفاده شود در حالی که کمردردهای خفیف تنها به ۳۰ دقیقه استفاده از کمپرس گرم احتیاج خواهند داشت.
- کمپرس سرد معمولاً بیش از ۲۰ دقیقه در هر بار استفاده نشده و بین هر بار استفاده از آن ۱ تا ۲ ساعت زمان لازم است.
مهم است که به هنگام استفاده از کمپرس‌های گرم و سرد از عایق مناسب استفاده کنید تا از سوختگی یا یخ زدگی پوست جلوگیری شود. در افرادی که حساسیت پوست کمی دارند مثل افراد دیابتی، احتیاط بیشتری برای استفاده از کمپرس‌های گرم و سرد لازم خواهد بود.
گزینه‌های جراحی
گزینه‌های جراحی در افرادی که درد شدید و یا محدودیت‌های حرکتی قابل توجه داشته و به دیگر گزینه‌های درمانی پاسخ مناسب نداده‌اند در نظر گرفته خواهند شد. در عمل جراحی ممکن است یک بخش یا تمام دیسک آسیب دیده تعویض شود. یکی دیگر از گزینه‌های موجود برداشتن دیسک (دیسککتومی) و سپس انجام فیوژن یا جوش دادن مهره‌های کمر بوده که حرکت ستون فقرات در ناحیه‌ی آسیب دیده را محدود می‌کند.
