سرخوردگی مهره های کمر چه علائم و عوارضی دارد؟

اسپوندیلولیستزی یا سرخوردگی مهره کمر یکی از عارضه‌های ستون فقرات است و زمانی بروز می‌یابد که مهره روی دیسک زیری رو به جلو یا عقب سر خورده باشد. هرچند سرخوردگی مهره معمولاً در کمر دیده می‌شود، احتمال سر خوردن مهره در بخش‌های فوقانی و میانی ستون فقرات نیز وجود دارد. سرخوردگی مهره فشاری را به مهره‌های زیرین و ریشه‌های عصب ستون فقرات وارد می‌کند که باعث شروع شدن درد و ناراحتی شدید می‌شود. اگرچه سرخوردگی مهره انواع و درجه‌های متفاوتی دارد، اکثر موارد سرخوردگی مهره علائم شایعی را ایجاد می‌کند که می‌توان آنها را با درمان‌های غیرجراحی محافظه‌کارانه بهبود داد.

انواع اسپوندیلولیستزی

سرخوردگی مهره پنج نوع دارد که شایع‌ترین آنها به شرح زیر است:

• سرخوردگی ایسکمیک: این نوع اسپوندیلولیستزی نتیجه شکستگی مهره‌ها یا اسپوندیلوز است. سرخوردگی ایسکمیک عموماً در میان افرادی مشاهده می‌شود که آسیب‌ها و ضربه‌های مکرر را تجربه کرده‌اند. همچنین سرخوردگی ایسکمیک در میان ورزشکارانی شایع است که حرکت‌های همراه با کشش شدید را در ورزش‌هایی مانند فوتبال و ژیمناستیک انجام می‌دهند.
• فرسایشی یا دژنراتیو: هر چه بدن پیرتر می‌شود، غضروف بین دیسک‌ها، مفصل‌ها و رباط‌های ستون فقرات نیز ساییده‌تر و فرسوده‌تر می‌شود، این ساییدگی به نوبه خود به عارضه‌های گوناگون ستون فقرات دامن می‌زند. ترکیب ساییدگی دیسک، آرتریت و شل شدن رباط‌ها ستون فقرات را ناپایدار می‌کند و موجب ابتلا به اسپوندیلولیستزی فرسایشی می‌شود. سرخوردگی فرسایشی مهره در کنار سرخوردگی ایسکمیک شایع‌ترین گونه‌های این عارضه است.
• مادرزادی: سرخوردگی مهره مادرزادی از بدو تولد وجود دارد و پیامد شکل‌گیری غیرعادی استخوان‌ها است. افرادی که با بی‌نظمی در ستون فقرات متولد می‌شوند، بیشتر مستعد ابتلا به سرخوردگی مهره هستند.

دیگر گونه‌های سرخوردگی مهره که درصد شیوع پایین‌تری دارند، عبارت‌اند از:

• تروماتیک (ناشی از سانحه): این عارضه پس از شکستگی یا آسیب‌دیدگی‌ای بروز می‌یابد که باعث خارج شدن مهره از جای اصلی خود شده باشد.
• آسیب‌شناختی: این نوع سرخوردگی مهره زمانی بروز می‌یابد که نخاع به دلیل ابتلا به بیماری آسیب دیده باشد. از شایع‌ترین علل اسپوندیلولیستزی آسیب‌شناختی می‌توان به تومور، عفونت یا پوکی استخوان اشاره کرد.
• پس از جراحی: موارد نادری از سرخوردگی مهره پس از جراحی ستون فقرات تشدید می‌شود؛ در این حالت با اسپوندیلولیستزی پس از جراحی مواجه هستیم.

درجه‌های سرخوردگی مهره کمر

پزشکان شدت سرخوردگی مهره کمر را به چهار درجه یا گرید تقسیم‌بندی می‌کنند. حدود ۹۰ درصد موارد سرخوردگی مهره از درجه ۱ یا ۲ است، در این دو حالت مهره به ترتیب به میزان ۱ ـ ۲۵ درصد یا ۲۶ ـ ۵۰ درصد از پهنای جسم مهره روی مهره دیگر سر می‌خورد. سرخوردگی‌های درجه ۱ و ۲ به روش‌های غیرجراحی درمان می‌شود و معمولاً به جراحی نیاز ندارد. سرخوردگی درجه ۳ (۵۱ ـ ۷۵ درصد) و درجه ۴ (۷۶ ـ ۱۰۰ درصد) در صورت وجود درد مداوم ناشی از سرخوردگی به جراحی نیاز پیدا می‌کند.

علت سرخوردگی مهره‌های کمر

عامل‌های گوناگونی باعث سرخوردگی مهره کمر می‌شود که از آن جمله می‌توان به سن، جنسیت، وراثت و سبک زندگی فعال اشاره کرد. تعداد بانوان و آقایانی که پیش از ۵۰ سالگی دچار سرخوردگی مهره فرسایشی شوند، بسیار کم است؛ پس از ۵۰ سالگی احتمال بروز این عارضه به موازات افزایش سن بالاتر می‌رود. البته درصد شیوع سرخوردگی مهره فرسایشی در بانوان سه برابر آقایان است و عارضه در بانوان سریع‌تر پیشرفت می‌کند.

سرخوردگی مهره در کودکان معمولاً مادرزادی یا ناشی از نقص‌های مادرزادی است، سرخوردگی ایسکمیک بیشتر در نوجوانان مشاهده می‌شود. شکستگی‌های مهره به موازات رشد نوجوانان موجب ابتلا به اسپوندیلولیستزی در این گروه جمعیت‌شناختی می‌شود؛ نوجوانان ورزشکار بیشتر مستعد ابتلا به این عارضه هستند.

علائم سرخوردگی مهره کمر

علائم و دلایل سرخوردگی مهره در تمام بیماران یکسان نیست. برخی بیماران دچار طیف گسترده‌ای از علائم می‌شوند، حال آن‌که عده‌ای هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند. درهرحال یکی از شایع‌ترین علائم سرخوردگی مهره، احساس درد در پایین کمر است که مانند درد ناشی از کشیدگی عضله است.

اسپاسم عضلانی و گرفتگی عضله همسترینگ از دیگر علائم سرخوردگی مهره کمر است. گرفتگی عضله همسترینگ باعث می‌شود که بیمار گام‌هایی کوتاه و اردک‌وار بردارد؛ به‌علاوه این وضعیت دامنه حرکتی بیمار را کاهش می‌دهد. اگر سرخوردگی مهره باعث تحت فشار قرار گرفتن عصب‌های ستون فقرات شود، علائمی مانند درد، بی‌حسی یا گزگز در پاها و پایین و کف پاها شروع می‌شود. این نوع تحریک عصب که غالباً از آن با اصطلاح درد سیاتیک یاد می‌شود، می‌تواند یکی از علائم سرخوردگی مهره باشد.

بیماران دچار سرخوردگی مهره علاوه بر درد سیاتیک، با دیگر عارضه‌های ستون فقرات مانند تنگی کانال نخاعی نیز مواجه می‌شوند. تنگی کانال نخاعی به تنگ شدن ستون فقرات دور نخاع یا ریشه‌های عصب اشاره دارد. تنگی کانال نخاعی به دلیل فشاری که به عصب‌ها یا نخاع می‌آورد، به درد شدیدی دامن می‌زند.

عوارض

سرخوردگی مهره کمر باعث بروز عوارضی مانند کمردرد مزمن، کاهش دامنه و توانایی حرکتی و بی‌حسی و گزگز در پاها و پایین کمر می‌شود. بیماران دچار علائم شدید غالباً عمل جراحی را برای تسکین درد و از بین بردن فشار روی دیسک‌ها و عصب‌های مجاور انجام می‌دهند.

تشخیص

پزشکان غالباً از رادیوگرافی و MRI برای تعیین نوع و درجه سرخوردگی مهره کمر استفاده می‌کنند و طرح درمان مناسب را بر مبنای این یافته‌ها توصیه می‌کنند. پزشکان برای آن‌که تعیین کنند کدام دیسک با چه درجه‌ای سر خورده است، دستور می‌دهند عکس‌برداری از نمای جانبی یا پهلو از کمر انجام شود. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا MRI  تصاویر دقیق‌تری را از استخوان و عصب‌های دور دیسک سرخورده نشان می‌دهد.

روش‌های درمان سرخوردگی مهره کمر

پزشک بهترین طرح مدیریت و درمان را پس از تعیین درجه سرخوردگی مهره تهیه می‌کند. اکثر موارد سرخوردگی مهره را بسته به علائم و وضعیت سلامت عمومی بیمار می‌توان با روش‌های محافظه‌کارانه مدیریت یا درمان کرد. هرچند سرخوردگی مهره قابل پیشگیری نیست، بیماران مبتلا به این عارضه از پیش‌آگهی امیدوارکننده‌ای برخوردارند. اگر سرخوردگی مهره قبل از رسیدن به درجه ۳ یا ۴ تشخیص داده شود، به کمک درمان غیرجراحی می‌توان اکثر علائم را برطرف کرد. حتی موارد شدیدتر سرخوردگی مهره را معمولاً می‌توان با جراحی اصلاح کرد تا علائم بیمار برطرف شود.

در ادامه با درمان‌های متداول سرخوردگی مهره کمر آشنا می‌شوید .

گرمادرمانی و سرمادرمانی

با توجه به پیشرفت‌های جدیدی که در زمینه درمان‌ها و فناوری پزشکی به دست آمده است، ممکن است گرمادرمانی و سرمادرمانی را برای درمان کمردرد ناشی از سرخوردگی مهره ایسکمیک نادیده بگیرید. اما این دو روش امتحان خود را پس داده‌اند و شکی در مؤثر بودن آنها برای تسکین علائم وجود ندارد.

گرمادرمانی برای شل کردن و کاهش گرفتگی عضله‌ها کاربرد دارد، بنابراین می‌توانید از کمپرس گرم قبل از فعالیت‌های سنگین استفاده کنید. به علاوه گرمادرمانی جریان خون حاوی اکسیژن و مواد مغذی را در کمر تقویت می‌کند.

برای تسکین کمردرد در محل کار می‌توانید کیسه‌های یک‌بار مصرفی را خریداری کنید که برای مدتی طولانی گرمای ملایم دارند.

سرمادرمانی کمر پس از فعالیت‌هایی توصیه می‌شود که باعث شروع شدن درد ناشی از سرخوردگی ایسکمیک مهره شده است. یک راه ساده برای سرمادرمانی این است که کیسه سبزیجات منجمد را در دستمالی بپیچید تا یخ پوستتان را نسوزاند، بعد کیسه را به مدت ۲۰ دقیقه روی کمر بگذارید.

اصلاح موقعیت بدن هنگام خواب

تقریباً یک‌سوم عمرمان را به خواب می‌گذرانیم. با توجه به مدت زیادی که خواب هستیم، تعجبی ندارد که موقعیت بدن هنگام خوابیدن می‌تواند اثر منفی یا مثبتی بر علائم اسپوندیلولیستزی ایسکمیک بگذارد.

بسیاری از بیماران دچار کمردرد ناشی از سرخوردگی ایسکمیک اگر در حالت شیبدار بخوابند، به گونه‌ای که بالاتنه کمی بالاتر قرار بگیرد، متوجه بهبود علائم می‌شوند. برای امتحان کردن اثر این وضعیت می‌توانید چند شب روی صندلی با پشتی متحرک بخوابید یا بالاتنه را با چند بالش بالا بیاورید. اگر این وضعیت به بهبود علائمتان کمک کرد، می‌توانید تخت قابل تنظیم بخرید.

علاوه بر خوابیدن در موقعیت شیبدار بهتر است بالشی را زیر زانوها بگذارید تا زانوها کمی بالا بیاید.

درهر حال لازم به ذکر است که توصیه‌های بالا صرفاً راهنمایی‌هایی عمومی است. یافتن بهترین موقعیت برای خوابیدن که موجب تسکین کمردرد ناشی از سرخوردگی مهره ایسکمیک شود، معمولاً نوعی فرایند آزمون و خطا است.

اگر فکر می‌کنید کمردردتان ناشی از سرخوردگی ایسکمیک مهره‌های کمر است، پیش از هر گونه خوددرمانی باید به پزشک مراجعه کنید. بسیار مهم است که ابتدا مشکلتان به درستی تشخیص داده شود، چون با توجه به علت اصلی کمردرد، ممکن است بعضی درمان‌ها علائم را تشدید کند.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی با هدف تقویت عضله‌های همسترینگ و کمر و حمایت از عضله‌های مرکزی انجام می‌شود تا به این ترتیب انعطاف‌پذیری بیشتر شود و علائم ناشی از سرخوردگی مهره کمر به تدریج برطرف شود. همچنین متخصص طب فیزیکی و توان‌بخشی روش‌هایی را به شما آموزش می‌دهد تا حین انجام دادن کارهای روزمره مانند بلند کردن اشیاء، لباس پوشیدن یا حتی نشستن طولانی مدت و کار کردن با رایانه فشار کمتری به ستون فقرات وارد شود.

داروهای ضدالتهابی

مصرف داروهایی مانند ایبوپروفن برای مدیریت درد و کاهش التهاب عصبی و عضلانی توصیه می‌شود.

بریس

گاهی اوقات به بیماران توصیه می‌شود که کمربند طبی یا بریس را در دوران بهبود برای بی‌حرکت نگه داشتن ستون فقرات ببندند. بستن بریس هایپراکستنشن به بیماران مبتلا به سرخوردگی ایسکمیک توصیه می‌شود تا بریس دیسک‌ها را به هم نزدیک‌تر کند و مشکل سرخوردگی برطرف شود. به علاوه بستن بریس از چرخیدن یا خم شدن ستون فقرات جلوگیری می‌کند، این امر به نوبه خود فشار وارد بر عصب‌های ستون فقرات را کاهش می‌دهد.

تزریق اپیدورال

داروی کورتیکواستروئید (کورتون) در فصای اپیدورال تزریق می‌شود تا فشار و التهاب ریشه‌های عصب دور دیسک سرخورده برطرف شود.

ورزش

انجام دادن حرکات اصلاحی در خانه موجب تسکین کمر درد و بهبود وضعیت ستون فقرات بیمارانی می‌شود که به سرخوردگی مهره درجه ۱ مبتلا هستند.

ورزش‌درمانی معمولاً بنا به چند دلیل بخشی از طرح درمان بیماران مبتلا به اسپوندیلولیستزی و اسپوندیلوز است. یک دلیل مفید بودن فیزیوتراپی و ورزش‌درمانی تمرکز این روش بر تقویت و افزایش دامنه حرکتی کمر، شکم و پاها است، چون به این ترتیب گروه‌های عضلانی دیگر بخشی از فشار معمول وارد بر ستون فقرات را تحمل می‌کنند. همچنین ورزش‌درمانی اسپوندیلوز به دلیل کمک به کاهش وزن برای درمان این عارضه مفید است، چرا که اضافه وزن فشار مضاعفی را به کمر وارد می‌کند. بسیاری از حرکات اصلاحی که برای درمان سرخوردگی مهره یا اسپوندیلوز فرسایشی تجویز می‌شود، بر پایداری متمرکز است؛ بنابراین تعجبی ندارد که برخی بیماران برای رفع علائم ناخوشایند به یوگا روی می‌آورند.

جراحی

اگر درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشد، جراحی برای برداشتن دیسک سرخورده یا جوش دادن و ثابت کردن آن توصیه می‌شود تا به این ترتیب شکل عادی ستون فقرات حفظ شود. پس از آن‌که عصب‌ها و مهره‌های ستون فقرات از طریق انجام دادن نوعی جراحی فیوژن یا خشک کردن ستون فقرات پایدار شد، جراحی، بسته به نوع و درجه سرخوردگی مهره، می‌تواند به بازیابی توانایی حرکتی کمر نیز کمک کند.