اصلاح انحراف زانو (زانو پرانتزی و زانو ضربدری)

محور حمل بار یک زانو با فرم نرمال، روی یک خط راست قرار می گیرد که از وسط یک پا، ران، زانو و قوزک می گذرد. وقتی که زانو فرم نرمال نداشته باشد یا اصطلاحاً انحراف داشته باشد، در یکی از گروه های زیر قرار خواهد گرفت:

• زانوی پرانتزی (کمانی)
• زانوی ضربدری (ناک نی)

انحراف زانوها معمولاً در کودکان نوپا دیده می شود و خوشبختانه با بزرگتر شدن و بالغ شدن، این مشکل برطرف می شود. در موارد نادری، انحراف زانو به دلیل مشکلات مادرزادی مانند بیماری بلانت (Blount) و یا اختلال تغذیه ای راشیتیسم (در اثر کمبود ویتامین D) می باشد.

زانوی کمانی

زانوی کمانی چیست؟ 

زانوی پرانتزی شرایطی است که عموماً به آن ژنوواروم گفته می شود. این همان دلیل کمانی شدن زانوی افراد است.

این مورد زمانی اتفاق می افتد که درشت نی (تیبیا) شما، که بزرگترین استخوان در ساق پا است، به جای همراستایی با فمور، که استخوان بزرگی در ران است، به سمت داخل کج می شود؛ این امر باعث کج شدن زانو به سمت بیرون می شود.

در مقابل زانوی پرانتزی، زانوی ضربدری قرار دارد که باعث شرایطی به نام ناک نی (نزدیکی زانوها به هم) در افراد می شود. این مورد زمانی اتفاق می افتد که درشت نی نسبت به فمور به سمت بیرون کج می شود.

ارتباط بین موقعیت فمور و درشت نی، همترازی تیبیوفمورال نامیده می شود. در حالت نرمال، این دو استخوان باید باهم زاویه ی 180 درجه بسازند. اگر فقط چند درجه اختلاف وجود داشته باشد، تا چندین سال متوجه علائم نخواهید شد.

علل آن چیست؟ 

زانوی پرانتزی در نوزادان شایع است. مفاصل زانوی آن ها هنوز در حال رشد هستند و بسیاری از استخوان هایشان هنوز در موقعیت نهایی خود قرار نگرفته اند.

با این حال بعضی از کودکان، زانوها به دلیل راشیتیسم (بیماری مربوط به کمبود ویتامین D که باعث نرمی استخوان می شود) پرانتزی می شود.

در بزرگسالان، آرتروز می تواند هم دلیل و هم نتیجه ی زانوی پرانتزی باشد. اگر غضروف قسمت داخلی مفصل زانو ساییده شود، باعث خمیده شدن پا به بیرون می شود. به علاوه هرچه عدم همترازی تیبیوفمورالتان به مدت بیشتری ادامه داشته باشد، به زانوهایتان آسیب بیشتری وارد می شود.

دلایل احتمالی دیگر زانوی پرانتزی عبارتند از:

• عفونت استخوان
• تومور استخوان
• آسیب
• راشیتیسم
• بیماری پاژه استخوان
• بیماری استخوان شکننده
• آکندروپلازی (بیماری کوتولگی)
• بیماری بلانت

علائم زانوی کمانی چیست؟

بارزترین علامت زانوی پرانتزی، کمانی بودن پا است. افراد بزرگسال ممکن است کمی در قسمت داخلی زانو درد داشته باشند. کودکان مبتلا به پای پرانتزی، علامتی ندارند.

با گذشت زمان، اگر زانوی پرانتزی درمان نشود باعث درد مفاصل، به ویژه هنگام راه رفتن می شود. همچنین باعث پارگی و ساییدگی غیر عادی غضروف زانو می شود که می تواند منجر به آرتروز شود.

گزینه های درمانی برای زانوی کمانی 

درمان زانوی کمانی به طور کامل وابسته به علت ایجاد آن است. برای مشخص کردن دلیل پای کمانی، باید توسط پزشک معاینه شوید. پس از معاینه ممکن است پزشک آزمایشاتی مانند اشعه ی ایکس را تجویز کند؛ که می تواند اطلاعات بیشتری در زمینه ی تراز استخوانی و مشکلات احتمالی به پزشک بدهد.

کودکان 

موارد خفیف ابتدا باید توسط ارتوپد اطفال بررسی شود. آتل نیز برای تصحیح تدریجی زاویه ی پا می تواند استفاده شود. اگر استفاده از آتل کافی نباشد، ممکن است نیاز به جراحی باشد. فیزیوتراپی نیز می تواند خیلی مؤثر باشد؛ به خصوص بعد از جراحی.

کودکان مبتلا به بیماری بلانت، ممکن است به جراحی نیاز داشته باشند تا با توجه به شدت بیماری و میزان رشد باقی مانده، استخوان درشت نی اصلاح شود یا استخوان ها تراز شود.

اگر کودکتان مبتلا به راشیتیسم است، پزشک علاوه بر درمان های ارتوپدی برای مدیریت پزشکی، شما را به یک متخصص متابولیک ارجاع خواهد داد. اثرات راشیتیسم را می توان گاهی با دارو کنترل کرد.

بزرگسالان

در درمان های محافظه کارانه از بیماران درخواست می شود که ورزش کردن و فعالیت هایی که باعث پارگی و ساییدگی بیش از حد در زانو می شود را ترک کند. ورزش های سبک مانند شنا گزینه های مناسبی برای انجام هستند. استراحت و NSAID (داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی) مانند ایبوپروفن می تواند درد و تورم را کاهش دهد. فیزیوتراپی و تمارین افزایش قدرت، می تواند عضلات اطراف زانو را قوی کند تا فشار را از بخش آسیب دیده دور کند.

بزرگسالان مبتلا به آرتروز شدید، اغلب تحت جراحی جایگذاری زانو قرار می گیرند. با این حال اگر بیمار جوان باشد، مثلاً در دهه ی 20، 30 یا 40 خود باشد، جراحی برای تراز کردن استخوان ها انجام خواهد شد.

با انجام این کار، که استئوتومی نامیده می شود، فشار روی مفاصل زانو از روی قسمت های آسیب دیده برداشته شده و روی بخش های سالم قرار داده می شود و زانوها نیز تراز می شوند.

ناک نی (نزدیکی زانوها به هم)

ناک نی چیست؟ 

ژنووالگوم (پای ضربدری) که به عنوان ناک نی شناخته می شود، یک انحراف زانو است که  باعث می شود زانو به سمت داخل کج شود. وقتی که افراد دارای این مشکل می ایستند و زانوهای خود را به هم می چسبانند، فاصله ی 6 سانتی یا بیشتر بین قوزک پای آن ها خواهد بود. این امر به دلیل خم شدن بیش از حد زانو به داخل است.

ژنووالگوم در کودکان رایج است و معمولاً با بزرگ شدن آن ها خوب می شود.

دلایل این مشکل چیست؟ 

ژنووالگوم، تقریباً همیشه مشکل خفیفی در رشد کودک است. اگرچه به صورت اتفاقی رخ می دهد اما موروثی است.

زانوی ضربدری می تواند به دلایل زیر باشد:

• صدمه به پا یا زانو یا عفونت در آن ها
• تغییر شکل استخوان به دلیل راشیتیسم (بیماری در اثر کمبود ویتامین دی و کلسیم)
• بیماری های استخوانی دیگر
• چاقی که باعث وارد شدن فشار اضافی به زانوها می شود
• آرتروز مفاصل زانو
• راشیتیسم (مشکل در رشد استخوان که در اثر کمبود ویتامین دی و کلسیم ایجاد می شود)
• مشکلات ژنتیکی که استخوان ها و مفاصل را تحت تأثیر قرار می دهد

چاقی باعث شدیدتر شدن ژنووالگوم می شود. 71 درصد از کودکان مبتلا به زانوی ضربدری چاق بوده اند.

زانوی ضربدری در بزرگسالان نیز ممکن است رخ دهد. این موارد معمولاً به دلیل مشکلات مفصلی مانند آرتروز یا آرتریت روماتوئید می باشد.

تشخیص آن چگونه است؟

زمانی که ناک نی در یک بزرگسال یا نوجوان دیده شود، باید بررسی شود که مشکل زمینه ای وجود دارد یا خیر.

بیماری استخوانی یا آرتروز باید درمان شود.

پزشک شما سؤالاتی درباره ی سابقه ی پزشکی خانوادگی و اینکه آیا درد دارید یا خیر خواهد پرسید. اگر درد داشته باشید، از شما می خواهند که بگویید درد در کجاست.

در طول معاینه ی فیزیکی، دکتر ایستادن و راه رفتن شما را بررسی می کند. همچنین موارد زیر را بررسی خواهد کرد:

• هم اندازه نبودن پاها
• زاویه ی تراز زانوها
• همتراز نبودن کف کفش ها

در برخی موارد پزشک اشعه ی ایکس یا ام آر آی (MRI) را برای بررسی ساختار استخوان ها، تجویز می کند.

زانوی ضربدری چگونه درمان می شود؟ 

درمان زانوی ضربدری به دلیل و شدت آن بستگی دارد.

مثلاً اگر دلیل آن راشیتیسم باشد، پزشک برای بهبود آن مکمل کلسیم و ویتامین دی را تجویز می کند.

همچنین ممکن است پزشک داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی قوی تری را، در صورت جوابگو نبودن داروهای بدون نیاز به نسخه مانند ناپروکسن (آلیو، ناپروسین)، تجویز کند.

یک درمان معمول، شامل یک یا چندین مورد از موارد زیر خواهد بود:

کاهش وزن 

چاقی، باعث افزایش فشار روی زانوها می شود و زانوی ضربدری را بدتر می کند. اگر چاق هستید، پزشک برای تنظیم برنامه ای برای کاهش وزن به شما کمک خواهد کرد.

ورزش 

در بیشتر افراد مبتلا به زانوی ضربدری، ورزش باعث استواری و تراز شدن زانوها می شود. پزشک یا فیزیوتراپ شما راه رفتن شما را می سنجد و ورزش هایی برای افزایش قدرت عضلات پا، ران و ساق را به شما پیشنهاد می کند. کشش های خاص نیز می تواند به بهبود علائم کمک کند.

ورزش های افزایش قدرت ممکن است ساده باشند؛ مانند بالا آوردن پا در حالت نشسته یا درازکش. با پیشرفت برنامه ی ورزشیتان، می توانید وزنه ی پا را نیز اضافه کنید تا مؤثرتر باشد.

ارتزها

اگر به دلیل زانوی ضربدری پاهای شما هم اندازه نیستند، قرار دادن پاشنه در کفش پای کوتاه تر می تواند باعث هم اندازه شدن پاها شود و راه رفتن شما را تنظیم کند. همچنین می تواند درد پا را نیز کاهش دهد.

در کودکانی که زانوی ضربدری تا 8 سالگی درمان نشود، بریس یا اسپلینت می تواند رشد استخوان را تنظیم کند.

جراحی 

وقتی که ژنووالگوم شدید باشد یا وقتی که ورزش برای تسکین درد و درمان زانو مؤثر نباشد، پزشک جراحی را توصیه خواهد کرد.

در افراد جوان تر، قرار دادن صفحه ی فلزی کوچکی در زانو، رشد استخوان را هدایت خواهد کرد. این فرایند ساده، جراحی هدایت رشد نامیده می شود. پس از اصلاح رشد استخوان، صفحه خارج خواهد شد.

برای بزرگسالان از استئوتومی استفاده می شود. در این جراحی، از صفحات فلزی دائمی استفاده می شود تا استخوان ها همتراز نگه داشته شوند. این جراحی می تواند استخوان های پا را تنظیم کند یا زانوهایتان را اصلاح نماید.